روان‌انگیز یا سایکواکتیو (به انگلیسی: Psychoactive drug)نوعی ترکیب شیمیایی است که عملکرد مغز را تغییر داده و باعث تغییراتی در ادراک، خلق، خودآگاهی یا رفتار می‌شود. این مواد را می‌توان برای مصارف پزشکی یا تفننی برای بهبود عامدانهٔ عملکرد یا تغییر خودآگاهی، برای مقاصد مناسکی، معنوی یا شمن‌باورانه یا برای تحقیقات به کار برد.
برخی از این داروها از سوی پزشک تجویز می‌شوند. نمونه‌های آن داروهای ضدافسردگی، داروهای ضداضطراب، داروهای ضدروان‌پریشی و داروهای محرک هستند. مصرف برخی از آنها کاملاً مجاز است و نیازی به نسخه دارویی ندارد؛ از میان آنها می‌توان به گزانتین‌ها که در قهوه، چای و شکلات یافت می‌شوند اشاره کرد.
البته لفظ «فعال کننده» در توصیف سایکواکتیوها، شاید مخاطب را به این اشتباه بیاندازد که این ترکیبات شیمیایی باعث افزایش عملکرد نورون‌ها می‌شوند، (مانند محرک‌ها) درحالی که در واقعیت دارویی که وارد بدن شود و در نهایت روی روان تأثیر گذار باشد را سایکواکتیو می‌نامند. با این حال ترکیبات شیمیایی ضروری برای بدن مانند اکسیژن و آب که هم کاهش و افزایش بیش‌از حد آنها باعث نقض در عملکرد نورون‌ها می‌شود و در نهایت تأثیر خود را روی روان نمایان می‌کنند سایکواکتیو محسوب نمی‌شوند؛ زیرا سایکواکتیوها هم نوعی دارو(Drug) محسوب می‌شوند ولی موارد اشاره شده که نیاز بدن هستند و روی روان نیز تأثیر می‌گذراند دارو محسوب نمی‌شوند. با این حال ترکیبات سایکواکتیو بسیار متنوع و طیف عظیمی از ترکیبات شیمیایی طبیعی و سنتتیک (مصنوعی و صنعتی) را شامل می‌شود و توهم‌زاها، محرک‌ها و سرکوب کننده‌ها سه ابر دسته از سایکواکتیوها محسوب می‌شوند.
- کوکائین
- کراک کوکائین
- متیل فنیدات (ریتالین)
- افدرین
- اکستازی
- کاکتوس پیوت (دارای مسکالین)
- ال‌اس‌دی
- قارچ سیلوسایبین (Psilocybe cubensis)
- سالویا دیوینوروم
- دیفن هیدرامین (بنادریل)
- قارچ آمانیتا موسکاریا
- استامینوفن کدئین (حاوی کدئین)
- کدئین
- تنباکو
- بوپروپیون
- ماری‌جوآنا
- حشیش
محرک‌ها
- آمفتامین‌ها
- فنیدات‌ها
- تروپان‌ها
- کاتینون‌ها
- گزانتین‌ها
-
متفرقه
- نیکوتین (در دوزهای پایین)
سرکوب کننده‌ها
- اپیوئیدها (افیون‌ها)
- بنزودیازپین‌ها
- باربیتورات‌ها
-
گابارژیک‌ها
- اتانول (الکلِ نوشیدنی الکلی)
- گاما-هیدروکسی‌بوتیریک اسید GHB
- گاما بوتیرولاکتون GBL
- ۴٬۱-بوتان‌دیول
- متاکوالون
- گاباپنتینوئیدها
-
تینودیازپین‌ها
- متیزولام Metizolam
- اتیزولام Etizolam
- دزکلرو اتیزولام Deschloroetizolam
- متفرقه
توهم‌زاها
روان‌گردان‌ها
منفک کننده‌ها
هذیان‌آورها
- آلکالوئید‌های تروپان
- آنتی‌هیستامین‌های آنتی‌کولینرژیک
- متفرقه
انتئوژن‌ها
نمونه‌های شاخص
- نوشیدنی الکلی
- نیکوتین
- کافئین
- کانابیس
- مت‌آمفتامین
- کوکائین
- هروئین
- اکستازی
- ال‌اس‌دی
- زاناکس
- فنتانیل
- اکسی‌کدون
- قارچ سیلوسایبین
- آمانیتا موسکاریا
جستارهای وابسته
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Psychoactive drug». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۷ ژوئن ۲۰۱۷.
پیوند به بیرون
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ سایکو اکتیو موجود است. |