چرخه قاعدگی (به انگلیسی: Menstrual cycle) مجموعه‌ای از تغییرات طبیعی در تولید هورمون و ساختارهای رحم و تخمدان‌های دستگاه تولید مثل زنان است که بارداری را ممکن می‌سازد. چرخه تخمدانی تشکیل تخمک و ترشح دوره‌ای استروژن و پروژسترون را کنترل و چرخهٔ رحم امکان آماده‌سازی و نگهداری پوشش داخلی رحم برای دریافت تخمک بارور شده را فراهم می‌کند. این چرخه‌ها همزمان و هماهنگ بوده و معمولاً بین ۲۱ تا ۳۵ روز در زنان بالغ (با متوسط ۲۸ روز) به طول می‌انجامند و تا حدود ۳۰ تا ۴۵ سالگی ادامه می‌یابند.
هورمون‌های طبیعی، چرخه‌های قاعدگی را ایجاد می‌کنند. افزایش و کاهش دوره‌ای هورمون محرک فولیکول موجب تولید و رشد اووسیت‌ها (سلول‌های تخمک نابالغ) می‌شود. هورمون استروژن نیز پوشش داخلی رحم را ضخیم نموده تا در صورت لقاح، رویان را در خود جای دهد. خون‌رسانی به پوشش ضخیم شده (اندومتر)، مواد مغذی را برای جنینی که با موفقیت لانه‌گزینی شده‌است فراهم می‌کند. اگر لانه‌گزینی اتفاق نیفتد، پوشش داخلی از بین رفته و خون ریزی آغاز می‌شود. قاعدگی که با کاهش سطح پروژسترون ایجاد می‌گردد (در اصطلاح رایج «پریود») ریزش دوره‌ای پوشش داخلی و نشانه‌ای از عدم بارداری است.
هر چرخه بر اساس رویدادهای تخمدان (چرخه تخمدان) یا رحم (چرخه رحم) به صورت فازهای مختلفی اتفاق می‌افتد. چرخهٔ تخمدان از فاز فولیکولی، تخمک‌گذاری و فاز لوتئال تشکیل شده‌است. چرخهٔ رحم نیز شامل قاعدگی، فاز تکثیری و ترشحی می‌شود. روز اولِ چرخه قاعدگی، نخستین روز قاعدگی است که حدود پنج روز به طول می‌انجامد و در حدود روز چهاردهم، معمولاً یک اووسیت طی فرایند تخمک‌گذاری از تخمدان آزاد می‌شود. منارک (شروع اولین قاعدگی) معمولاً در حدود سن دوازده سالگی رخ می‌دهد.
در برخی زنان، چرخهٔ قاعدگی ممکن است سبب بروز مشکلاتی گردد که زندگی روزمره را مختل می‌کند. این علائم شامل قاعدگی دردناک، حساس شدن سینه‌ها، خستگی و سندرم پیشاقاعدگی هستند. همچنین ۳ تا ۸ درصد از زنان عوارض شدیدتری مانند اختلال ناخوشی پیشاقاعدگی را تجربه می‌کنند. چرخه قاعدگی را می‌توان با داروهای هورمونی ضدبارداری تغییر داد.
چرخه‌ها و مراحل
چرخه قاعدگی شامل چرخه تخمدان و رحم می‌شود. چرخه تخمدان به توصیف تغییرات صورت گرفته در فولیکول‌های تخمدان و چرخه رحم به توصیف تغییرات صورت گرفته در پوشش آندومتر رحم می‌پردازد. هر دو چرخه به فازهای مختلفی تقسیم می‌شوند. چرخه تخمدانی شامل فازهای فولیکولر، تخمک‌گذاری، لوتئال و چرخه رحمی شامل قاعدگی، فاز تکثیری و ترشحی است. چرخه قاعدگی توسط هیپوتالاموس و هیپوفیز پیشین کنترل می‌شود. هیپوتالاموس هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH) ترشح می‌کند که باعث تحریک هیپوفیز پیشین برای ترشح هورمون محرک فولیکول (FSH) و هورمون لوتئینی (LH) می‌شود. قبل از بلوغ، GnRH در مقادیر کم و با سرعت ثابت آزاد می‌گردد، پس از بلوغ، مقدار آن افزایش یافته و بسته به فرکانس و بزرگی پیام‌های عصبی هیپوتالاموس، تعیین می‌کند که چه مقدار FSH و LH توسط هیپوفیز تولید شود.
طول هر چرخه قاعدگی متفاوت بوده اما به‌طور متوسط هر ۲۸ روز، از روز اول یک قاعدگی تا روز اول قاعدگی بعدی، رخ می‌دهد. این چرخه اغلب در آغاز و پایانِ دوران باروریِ زن کمتر به صورت منظم انجام می‌شود. در دوران بلوغ، بدن کودک شروع به بالغ شدن کرده و توانایی تولید سلول‌های جنسی و تولیدمثل را می‌یابد. اولین چرخه قاعدگی (منارک) در حدود ۱۲ سالگی رخ می‌دهد و تا حدود ۳۰–۴۵ سالگی ادامه می‌یابد. چرخه‌های قاعدگی با یائسگی، که معمولاً بین ۴۵ تا ۵۵ سالگی است، به پایان می‌رسد.
چرخه تخمدان
بین قاعدگی و یائسگی، تخمدان‌های انسان به‌طور منظم بین فازهای لوتئال و فولیکولر در طول چرخه قاعدگی ماهانه تغییر می‌کنند. با افزایش تدریجی مقدار استروژن در فاز فولیکولی، ترشحاتِ جریان خون متوقف می‌شود و پوشش رحم ضخیم می‌گردد. فولیکول‌های تخمدان تحت تأثیر فعل و انفعالات پیچیده هورمون‌ها شروع به رشد می‌کنند، پس از چند روز، یکی از فولیکول‌ها که از بقیه رشد بیشتری داشته‌است، باقی می‌ماند و فولیکول‌های کوچک‌تر از بین رفته و می‌میرند. حدوداً در اواسط چرخه، حدود ۱۰ تا ۱۲ ساعت پس از افزایش هورمون لوتئینی (LH), در رویدادی به نام تخمک‌گذاری، فولیکولِ غالب یک اووسیت آزاد می‌کند.
پس از تخمک‌گذاری، اووسیت به مدت ۲۴ ساعت یا کمتر بدون لقاح به بقای خود ادامه می‌دهد، باقی مانده فولیکول غالب در تخمدان به جسم زرد تبدیل می‌شود و وظیفه اصلی تولید مقادیر زیادی هورمون پروژسترون را بر عهده می‌گیرد. تحت تأثیر پروژسترون، پوشش رحم تغییر می‌کند تا برای لانه گزینی احتمالی رویان برای ایجاد بارداری آماده شود. ضخامت آندومتر در پاسخ به سطوح فزاینده استروژن که توسط فولیکول آنترال (یک فولیکول تخمدانی بالغ) در خون ترشح می‌گردد، همچنان افزایش می‌یابد. حداکثر سطح استروژن در حدود روز سیزدهمِ چرخه و همزمان با تخمک‌گذاری است. اگر لانه گزینی در عرض حدود دو هفته اتفاق نیفتد، جسم زرد به جسم سفید (آلبیکَنس) تبدیل می‌شود که هورمون تولید نمی‌کند و باعث کاهش شدید سطح پروژسترون و استروژن می‌شود. در اثر افت صورت گرفته، پوشش داخلی رحم به مرور زمان تخریب می‌شود، به گونه‌ای که در پایین‌ترین ضخامت، استروژن به‌طور کامل از بین رفته‌است.
در یک چرخه قاعدگی، چرخه‌های تخمدان و رحم همزمان و هماهنگ هستند و بین ۲۱ تا ۳۵ روز با میانگین جمعیتی ۲۷ تا ۲۹ روز رخ می‌دهند. اگرچه میانگین طول دوره قاعدگی انسان به صورت گام‌های ماهیانه است، اما بین این دو رابطه علت و معلولی وجود ندارد.
فاز فولیکولر
تخمدان‌ها حاوی تعداد محدودی اووگونی، سلول‌های گرانولوزا و سلول‌های تِکا هستند که با هم فولیکول‌های اولیه را تشکیل می‌دهند. تا هفته ۲۰ بارداری حدود ۷ میلیون اووسیت در هر تخمدان جنینِ دختر تشکیل می‌شود. این رقم در زمان تولد به حدود ۲ میلیون کاهش می‌یابد و تا اولین دوره قاعدگی به ۳۰۰۰۰۰ اووسیت می‌رسد. پس از قاعدگی به‌طور متوسط هر ماه، یک اووسیت، بالغ و در طی تخمک‌گذاری آزاد می‌شود. با شروع بلوغ، این اووسیت‌های بالغ مستقل از چرخه قاعدگی به صورت فولیکول‌های اولیه در می‌آیند. فرایند رشدی اووسیت، از زمان تقسیم اووگونی تا تخمک‌گذاری، اووژنز نامیده می‌شود که در پایان آن تنها یک اووسیت از تقسیمات سلولی باقی می‌ماند تا لقاح را صورت دهد. سلول‌های دیگر که توانایی باوری ندارند به عنوان اجسام قطبی دور ریخته می‌شوند. فاز فولیکولی اولین قسمت از چرخه تخمدان است و با تکمیل فولیکول‌های آنترال (بالغ) به پایان می‌رسد. اولین میوزِ اووسیت تا زمانی که فولیکول آنترال تشکیل نشود ناقص می‌ماند. در طی این مرحله معمولاً فقط یک فولیکول تخمدانی به‌طور کامل بالغ و و آماده تخمک‌گذاری می‌شود. فاز فولیکولی با افزایش سن به‌طور قابل توجهی کوتاه می‌گردد، به گونه ای که حدود ۱۴ روز در زنان ۱۸ تا ۲۴ ساله و حدود ۱۰ روز در زنان ۴۰ تا ۴۴ ساله به طول می‌انجامد.
از طریق افزایش هورمون محرک فولیکول (FSH) در روزهای اولیه چرخه، چند فولیکول تخمدانی تحریک می‌شود. این فولیکول‌ها که در طول یک سال در فرآیندی به نام فولیکولوژنز رشد می‌کنند، برای رشد حداکثری به رقابت با یکدیگر می‌پردازند. در پایان فرایند، جز یکی از این فولیکول‌ها، مابقی از رشد بازمی‌مانند و فولیکول غالب، فولیکولی که دارای بیشترین گیرنده FSH است، به بلوغ خود ادامه می‌دهد. فولیکول‌های باقی مانده در فرآیندی به نام آترزی فولیکولی می‌میرند.هورمون لوتئینی (LH) نیز رشد بیشتر فولیکول تخمدان را تحریک و فولیکول حاوی اووسیت را به بلوغ می‌رساند (فولیکول آنترال).
سلول‌های تِکا گیرنده‌هایی ایجاد می‌کنند که LH، به آن‌ها متصل می‌شود و در پاسخ مقادیر زیادی آندروستندیون ترشح می‌کنند؛ همزمان با سلول‌های تکا، سلول‌های گرانولوزای اطراف فولیکولِ در حال بلوغ نیز گیرنده‌هایی برای اتصال FSH به وجود می‌آورند و در پاسخ به این هورمون، آندروستندیون ترشح می‌کنند؛ آندروستندیون توسط آنزیم آروماتاز به استروژن تبدیل می‌شود. استروژن از تولید بیشتر FSH و LH توسط غده هیپوفیز جلوگیری و این بازخورد منفی سطوح FSH و LH را تنظیم می‌کند. فولیکول غالب همچنان به ترشح استروژن ادامه می‌دهد و افزایش سطح استروژن باعث پاسخ دهی بیشتر هیپوفیز نسبت به GnRH هیپوتالاموس می‌شود. با افزایش استروژن و گذر از میزان مشخصی، سیگنالِ تنظیمی، به صورت بازخورد مثبت در می‌آید و هیپوفیز را به ترشح بیشتر FSH و LH ترغیب می‌کند. این افزایش FSH و LH معمولاً یک تا دو روز قبل از تخمک‌گذاری رخ می‌دهد و مسئول پارگی فولیکول آنترال و آزادسازی اووسیت است.
تخمک‌گذاری
در حدود روز چهاردهم، اووسیت از تخمدان آزاد می‌شود که به این عمل «تخمک‌گذاری» می‌گویند. این رخداد حدود ۱۰ تا ۱۲ ساعت پس از اوج ترشح LH رخ می‌دهد و به‌معنای رهاشدن یک اووسیت بالغ از فولیکول‌های تخمدان به‌درونِ لوله فالوپ است. به‌طور معمول تنها یکی از ۱۵ تا ۲۰ فولیکولِ تحریک شده، به بلوغ کامل می‌رسد و در هر چرخه معمولاً یک اووسیت آزاد می‌شود. طی دو سال اول پس از منارک، تخمک‌گذاری تنها در ۱۰ درصد از چرخه‌های تخمدانی رخ می‌دهد و در سن ۴۰ تا ۵۰ سالگی، تعداد فولیکول‌های تخمدان کاهش می‌یابد. هورمون LH سبب آغاز تخمک‌گذاری در حدود روز ۱۴ شده و تشکیل جسم زرد را میسر می‌کند. به دنبال تحریک بیشتر توسط LH، جسم زرد استروژن، پروژسترون، ریلاکسین (که رحم را با مهار انقباضات میومتر آرام می‌کند) و اینهیبین (که ترشح بیشتر FSH را مهار می‌کند) تولید و آزاد می‌کند.
ترشح LH اووسیت را بالغ و دیواره فولیکول موجود در تخمدان را ضعیف می‌کند تا فولیکول آنترال اووسیت خود را آزاد کند. اگر این اووسیت توسط یک اسپرم بارور شود، ابتدا به سرعت به یک اوتید تبدیل شده و ورود اسپرماتوزون‌های دیگر را مسدود می‌کند، سپس به تخمکِ لقاح یافته تبدیل شده و سلول تخم را به وجود می‌آورد. اگر اووسیت توسط اسپرم بارور نشود، به مرور زمان تحلیل و از بین می‌رود. تخمک بالغ قطری در حدود ۰٫۱ میلی‌متر (۰٫۰۰۳۹ اینچ) دارد و بزرگ‌ترین سلول مشاهده شده انسانی است.
اینکه کدام یک از تخمدان‌های راست یا چپ تخمک‌گذاری می‌کنند، پدیده‌ای تصادفی است و شواهدی از هماهنگی بین تخمدان چپ و راست وجود ندارد. برای مثال در برخی از اوقات هر دو تخمدان، تخمک‌گذاری می‌کنند و اگر هر دو اووسیت بارور شوند، دوقلوهای غیرهمسان به وجود می‌آیند. اووسیت پس از رهاسازی از تخمدان، توسط رشته‌های فیمبریا که در حاشیه بافت و پایان هر یک از لوله‌های فالوپ قرار دارند، به داخل لوله فالوپ رانده می‌شوند. اووسیت بارورنشده پس از حدود یک روز در لوله فالوپ متلاشی یا حل و اووسیت بارورشده در عرض سه تا پنج روز به رحم می‌رسد.
لقاح معمولاً در وسیع‌ترین بخش لوله‌های فالوپ موسوم به «آمپولا» انجام می‌شود. یک تخمک بارورشده بلافاصله پس از لقاح، به فرایند جنین‌زایی (تکامل) ورود می‌کند؛ سلولِ در حال تقسیم پس از سه روز با پیمایش لوله فالوپ به رحم وارد و طی سه روز دیگر، به لانه گزینی در آندومتر می‌پردازد. طی لانه گزینی، سلول تخم به مرحله بلاستوسیست رسیده و در این زمان بارداری آغاز می‌شود. اگر لقاح انجام بگیرید، سینسیتیوتروفوبلاست (لایه خارجی بلاستوسیست که بعداً به لایه خارجی جفت تبدیل می‌شود) گنادوتروپین جفتی انسان (hCG) را تولید می‌کند که بسیار شبیه LH است و جسم زرد را حفظ می‌کند. در چند ماه اول بارداری، جسم زرد به ترشح پروژسترون و استروژن در سطوح کمی بالاتر از زمان تخمک‌گذاری ادامه می‌دهد. پس از تشکیل جنین و در بقیه دوران بارداری، جفت وظیفه ترشح hCG را بر عهده می‌گیرد تا جسم زرد پروژسترون و استروژن بیشتری ترشح و چرخه قاعدگی را در طی دوران بارداری مسدود کند. این هورمون‌ها همچنین غدد پستانی را به تولید شیر وامی‌دارند.
فاز لوتئال
فاز لوتئال که حدود ۱۴ روز به طول می‌انجامد و مرحله نهایی چرخه تخمدان بوده، با فاز ترشحیِ چرخه رحم همزمان است. در طول فاز لوتئال، هورمون‌های هیپوفیز، FSH و LH، باعث می‌شوند که قسمت‌های باقی مانده از فولیکول آنترال به جسم زرد تبدیل شده و پروژسترون تولید کند. هورمون‌های ترشح شده توسط جسم زرد، در یک بازخورد منفی، تولید FSH و LH که برای بقای جسم زرد ضروری است سرکوب می‌کنند. سطح FSH و LH به سرعت کاهش یافته و جسم زرد دچار زوال می‌شود. کاهش پروژسترون در اثر نبود جسم زرد، قاعدگی و چرخه بعدی را ایجاد می‌کند. از زمان تخمک‌گذاری تا زمانی که قطع پروژسترون باعث شروع قاعدگی بعدی شود، معمولاً حدود دو هفته طول می‌کشد. مدت زمان فاز فولیکولی در هر زن، از چرخه‌ای به چرخه دیگر متفاوت بوده؛ در حالی که طول فاز لوتئال تفریباً در تمام چرخه‌های قاعدگی ثابت، و بین ۱۰ تا ۱۶ روز (به‌طور متوسط ۱۴ روز) است.
چرخه رحم
چرخه رحم دارای سه فاز قاعدگی، تکثیری (پرولیفراتیو) و ترشحی است.
قاعدگی
قاعدگی (که به آن خونریزی قاعدگی، عادت ماهیانه یا پریود نیز می‌گویند) اولین و واضح‌ترین مرحله چرخه رحم است و اولین بار در دوران بلوغ اتفاق می‌افتد. اولین چرخه آن که «منارک» نامیده می‌شود در حدود سنین دوازده یا سیزده سالگی رخ می‌دهد. میانگین سنی عموماً در کشورهای در حال توسعه دیرتر و در کشورهای توسعه یافته زودتر است. در بلوغ زودرس، منارک می‌تواند در سن هشت سالگی اتفاق بیفتد، هر چند معمولاً طبیعی قلمداد می‌شود.
قاعدگی هر ماه با کاهش سطح استروژن و پروژسترون و آزاد شدن پروستاگلاندین‌ها آغاز می‌شود که سرخرگ‌های مارپیچی را منقبض می‌کنند. این اتفاق باعث اسپاسم، انقباض و پارگی در این شریان‌ها شده و خون رسانی به آندومتر را قطع می‌کند، در نتیجه سلول‌های لایه بالایی آندومتر (لایهٔ عملکردی بافت داخلی رحم) که از اکسیژن محروم شده‌اند، می‌میرند. تدریجاً کل این لایه از بین رفته و فقط لایه زیرین (لایه پایه یا بازالیس) باقی می‌ماند.آنزیمی به نام پلاسمین، لخته‌های خون در مایع قاعدگی را هیدرولیز کرده و موجب تسهیل جریان خون و تجزیه پوشش داخل رحم می‌شود. خونریزی به‌مدت ۲ تا ۶ روز و با از دست رفتن ۳۰ تا ۶۰ میلی لیتر خون ادامه می‌یابد که نشان دهنده عدم بارداری است.
خونریزی ماهیانه معمولاً نشانه‌ای از عدم وقوع بارداری است، اما خونریزی را نمی‌توان همیشه یک نشانهٔ قطعی عدم بارداری دانست، زیرا عوامل متعددی می‌توانند باعث خونریزی در دوران بارداری شوند. قاعدگی به‌طور متوسط یک بار در هر ماه، از منارک تا زمانی که فرد یائسه شود، رخ می‌دهد و با سال‌های باروری یک زن مطابقت دارد. متوسط سن یائسگی در زنان ۵۲ سال است و معمولاً بین ۴۵ تا ۵۵ سالگی رخ می‌دهد. قبل از یائسگی مرحله ای از تغییرات هورمونی وجود دارد که به عنوان پیش یائسگی شناخته می‌شود.
«یومنوره» به معنای قاعدگی طبیعی و منظم است که حدود ۵ روز اول چرخه را شامل می‌شود. زنانی که منوراژی (خونریزی شدید قاعدگی) را تجربه می‌کنند، نسبت به افراد عادی بیشتر مستعد کمبود آهن هستند.
فاز تکثیری
فاز پرولیفراتیو دومین مرحله از چرخه رحمی است که طی آن استروژن باعث رشد و تکثیر پوشش داخلی رحم می‌شود. بخش دوم فاز فولیکولار با فاز پرولیفراتیو چرخه رحم همپوشانی دارد. فولیکول‌های تخمدان هنگام بالغ شدن مقادیر بسیار زیادی استرادیول ترشح می‌کنند که همراه با سرخرگ‌های مارپیچی باعث تشکیل یک لایه جدید از آندومتر می‌شود.
با افزایش سطح استروژن، سلول‌های دهانه رحم نوعی مخاط در این بخش تولید می‌کنند. این مخاط pH بالاتری دارند و دهانه رحم را چسبنده و شرایط را برای بقای اسپرم فراهم می‌کنند. این عمل، طی روز ۱۱ تا ۱۴ از چرخه رحمی اتفاق می‌افتد و احتمال وقوع لقاح را افزایش می‌دهد. این مخاطِ دهانه رحم را می‌توان به‌صورت ترشحات فراوان واژن که به سفیدهٔ تخم‌مرغِ خام شباهت دارد، مشاهده نمود. این ترشحات سفید، برای زنانی که به دنبال آگاهی از رخ دادن باروری هستند، ممکن است نشانه ای مبنی بر امکان وقوع تخمک‌گذاری باشد، اما این بدان معنا نیست که تخمک‌گذاری قطعاً رخ خواهد داد.
فاز ترشحی
فاز ترشحی آخرین مرحله چرخه رحم است و مربوط به فاز لوتئال چرخه تخمدان می‌شود. در طول فاز ترشحی، جسم زرد به تولید پروژسترون می‌پردازد که نقش حیاتی در پذیرش آندومتر برای لانه گزینی جنین بازی می‌کند.گلیکوژن، لیپید و پروتئین به داخل رحم ترشح و مخاط دهانه رحم غلیظ می‌شوند. در اوایل بارداری پروژسترون کشش ماهیچه صاف رحم را کاهش و جریان خون و دمای پایه بدن زن را افزایش می‌دهد.
اگر حاملگی اتفاق نیفتد، چرخه‌های تخمدان و رحم دوباره از ابتدا آغاز می‌شوند.
عدم‌تخمک‌گذاری و لوتئال کوتاه
تنها دو سوم از سیکل‌های طبیعی قاعدگی دارای تخمک‌گذاری هستند و یک سوم دیگر فاقد تخمک‌گذاری بوده یا فاز لوتئال کوتاهی دارند (کمتر از ده روز) که در آن تولید پروژسترون برای عملکرد طبیعی و باروری کافی نیست. چرخه‌هایی که در آن تخمک‌گذاری رخ نمی‌دهد (عدم تخمک‌گذاری) در دخترانی که به تازگی قاعدگی خود را شروع کرده‌اند و در زنان در حوالی یائسگی رایج و معمول است. در طول دو سال اول پس از منارک، تخمک‌گذاری در نیمی از سیکل‌ها وجود ندارد. پنج سال پس از قاعدگی، تخمک‌گذاری حدود ۷۵ درصد از سیکل‌ها را شامل می‌شود و این میزان در سال‌های بعد به ۸۰ درصد می‌رسد. چرخه‌های بدون تخمک‌گذاری اغلب با چرخه‌های تخمک‌گذاریِ معمولی یکسان هستند. هر گونه تغییر در تعادل هورمون‌ها می‌تواند فرایند تخمک‌گذاری را مختل کند. استرس، اضطراب و اختلال خوردن نیز باعث کاهش GnRH و اختلال در چرخه قاعدگی می‌شوند. عدم تخمک‌گذاری مزمن در ۶ تا ۱۵ درصد از زنان در طول سال‌های باروری رخ می‌دهد. در حوالی یائسگی، اختلال در بازخورد هورمونی منجر به چرخه‌های عدم تخمک‌گذاری می‌شود. اگرچه عدم تخمک‌گذاری یک بیماری به حساب نمی‌آید، اما می‌تواند نشانه ای از یک بیماری زمینه ای مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک باشد. چرخه‌های بدون تخمک‌گذاری یا فازهای لوتئال کوتاه، زمانی که زنان تحت استرس هستند یا ورزشکاران شدت تمرین خود را افزایش می‌دهند طبیعی است. این تغییرات با کاهش عوامل استرس زا یا در مورد ورزشکاران، با سازگاری او با تمرین، بهبود می‌یابند.
بهداشت قاعدگی
با وجود طبیعی بودن چرخه قاعدگی برخی از زنان دچار مشکلاتی می‌شوند که زندگی روزمرهٔ آن‌ها را مختل می‌کند. این مشکلات شامل آکنه، حساس شدن سینه‌ها، احساس خستگی و سندرم پیشاقاعدگی (PMC) هستند. همچنین ۳ تا ۸ درصد از زنان عوارض شدیدتری مانند اختلال ناخوشی پیشاقاعدگی را تجربه می‌کنند.دیسمنوره یا «درد پریود» می‌تواند باعث گرفتگی در ناحیه شکم، پشت یا بالای ران شود که در چند روز اول قاعدگی رخ می‌دهد. دردِ ناتوان کننده در چرخه قاعدگی طبیعی نیست و می‌تواند نشانه یک بیماری شدید مانند آندومتریوز باشد. این مسائل می‌تواند به‌طور قابل توجهی بر سلامت و کیفیت زندگی زنان تأثیر بگذارند و مداخلات درمانی به موقع می‌تواند زندگی زنان را بهبود بخشد.
باورهای غلط فرهنگیِ رایجی وجود دارد که قاعدگی بر خلق و خوی زنان تأثیر می‌گذارد و باعث افسردگی یا تحریک پذیری می‌شود، یا اینکه قاعدگی یک تجربه دردناک، شرم آور یا ناپاک است. اغلب تغییرات خلقی طبیعی یک زن به اشتباه به چرخه قاعدگی نسبت داده می‌شود، با وجود کافی نبودن شواهد آزمایشی، به نظر می‌رسد، قاعدگی تنها با افزایش اندک نوسانات خلقی در طول فاز لوتئال و قاعدگی و کاهش متناظر در طول بقیه چرخه‌ها همراه است. تغییر سطوح استروژن و پروژسترون که در این چرخه رخ می‌دهد اثرات سیستمیکی بر جنبه‌های فیزیولوژی از جمله مغز، متابولیسم و دستگاه اسکلتی عضلانی می‌گذارد. همچنین این نوسان‌های هورمونی ممکن است تغییرات نامحسوس و قابل‌مشاهدهٔ فیزیولوژیکی را در عملکرد ورزشی زنان از جمله عملکرد استقامتی، هوازی و بی‌هوازی در پی داشته باشد. تغییرات در مغز نیز در طول چرخه قاعدگی مشاهده شده‌است اما موجب تغییرات ملموسی در توانایی‌های ذهنی - از جمله عملکرد تحصیلی، حل مسئله، حافظه و خلاقیت نمی‌شود. یکی از دلایل احتمالی افزایش توانایی زنان در درک فضایی در جریان قاعدگی، کاهش سطح استروژن و پروژسترون است.
در برخی از زنان، تخمک‌گذاری دارای یک درد مشخص است که به آن میتل‌اشمرتز (یک اصطلاح آلمانی به معنای درد میانی) می‌گویند. این درد با پارگی فولیکول همراه بوده و باعث از دست دادن مقدار کمی خون می‌شود.
حتی تغییرات طبیعی هورمونی در طول چرخه قاعدگی، ممکن است باعث ایجاد اختلالاتی مانند بیماری‌های خودایمنی شود، زیرا افزایش استروژن می‌تواند بر سیستم ایمنی فرد تأثیر بگذارد.
حدود ۴۰ درصد از زنان مبتلا به صرع در می‌یابند که تشنج‌هایشان در مراحل خاصی از چرخه قاعدگی‌شان بیشتر رخ می‌دهد. این صرعِ کاتامنیال ممکن است به دلیل افت پروژسترون در مرحله لوتئال یا حوالی قاعدگی، یا افزایش استروژن در زمان تخمک‌گذاری ایجاد شود. زنانی که عادت ماهانه منظمی دارند، می‌توانند برای مدیریت علائمشان، درست قبل و در حین قاعدگی دارو مصرف کنند. گزینه‌های درمانی شامل مکمل‌های پروژسترون، افزایش دوز داروهای ضدتشنج مصرفی، یا افزودن موقت یک ضد تشنج مانند کلوبازام یا استازولامید است. اگر این درمان‌ها بی‌اثر باشد، یا هنگامی که چرخه قاعدگی یک زن نامنظم است، بهترین گزینه پیشرو، متوقف نمودن چرخه قاعدگی است. توقف قاعدگی معمولاً با مصرف مدروکسی‌پروژسترون، تریپتورلین، گوسرلین یا با استفاده مداوم از داروهای ضدبارداری خوراکی صورت می‌گیرد.
پیشگیری از بارداری هورمونی
داروهای ضدبارداری هورمونی از طریقِ مهار ترشح هورمون‌های FSH, LH و GnRH از بارداری جلوگیری می‌کنند. داروهای هورمونی ضدبارداری همچون قرص‌های ضدبارداری خوراکی ترکیبی (COC)، که بیشتر با نام قرص‌های ضدبارداری شناخته می‌شوند، حاویِ استروژن بوده و رشد فولیکول غالب و افزایش LH در اواسط چرخه و در نتیجه تخمک‌گذاری را متوقف می‌کنند. الگوی «دوزهای ترتیبی و سپس قطع مصرف COCها» می‌تواند چرخه رحمی را شبیه‌سازی و یک خونریزی مشابه پریود ایجاد کند؛ هرچند در برخی موارد این خونریزی خفیف‌تر است.
داروهای ضدبارداری هورمونی که فقط حاوی پروژسترون هستند، قادر به جلوگیری قطعی از تخمک‌گذاری نیستند، اما اجازه نمی‌دهند مخاط دهانه رحم محیطی مناسب برای اسپرم باشد. پیشگیری از بارداری هورمونی به اشکال مختلفی چون قرص، چسب‌های پوستی، درون‌کاشت‌های زیرپوستی و آی‌یودی‌های هورمونی امکان‌پذیر است.
تکامل و دیگر گونه‌ها
اکثر پستانداران ماده دارای دوره فحلی هستند، اما تنها ده گونه از نخستی‌سانان، چهار گونه از خفاشان، حشره‌خوار فیلی و موش خاردار قاهره‌ای (گونه ای از موش خاردار معمولی) چرخه قاعدگی دارند. چرخه‌ها موجود در این جانوران به غیر از طول، مانند انسان بوده و از ۹ تا ۳۷ روز متغیر است. عدم وجود رابطه مستقیم بین این گروه‌های جانوری نشان می‌دهد که چهار رویداد تکاملیِ متمایز باعث ایجاد قاعدگی در هر یک شده‌است. در گونه‌هایی که چرخه قاعدگی مشاهده می‌شود، تخمک‌گذاری برای جفت‌های احتمالی آشکار نیست و فصل جفت‌گیری وجود ندارد. چهار نظریه در مورد اهمیت تکاملی قاعدگی وجود دارد:
- کنترل پاتوژن‌های احتمالی منتقل شونده توسط اسپرم
- این نظریه بر این باور است که سیکل قاعدگی از رحم در برابر عوامل بیماری‌زای وارد شده توسط اسپرم محافظت می‌کند، فرضیه ۱ از این جهت مورد نقد قرار گرفته‌است که جفت‌گیری می‌تواند هفته‌ها قبل از قاعدگی نیز انجام شود و کنترل ورود منی عفونی در گونه‌های دیگر با قاعدگی صورت نمی‌گیرد.
- حفظ انرژی.
- این فرضیه ادعا می‌کند، بازسازی دیواره رحم، نسبت به حفظ دیوارهٔ آن در مواقع عدم بارداری نیازمند انرژی کمتری است؛ منتقدان اذعان می‌کنند، فرضیه ۲ دربرگیرندهٔ گونه‌های دیگر جانوری نیست که نه قاعدگی دارند و نه دیوارهٔ داخلی رحم خود را حفظ می‌کنند.
-
دسیدواسازی خود به خودی (تبدیل اندومتر به دسیدوا، فرآیندی است که منجر به تغییرات قابل‌توجهی در سلول‌های آندومتر پیش و در طول بارداری می‌شود).
- فرایند دسیدواسازی منجر به توسعه اندوتلیوم شده و تکوین اندوتیلوم به بهبود سیستم ایمنی، تشکیل منبع خون جدید، کنترل جریانات هورمونی و تمایز بافتی کمک می‌کند. در پستاندارانِ بدون قاعدگی، این فرایند نه از جانب مادر بلکه توسط جنین انجام می‌شود. دسیدواسازی تنها در برخی از پستاندارانِ دارای جفت تکامل یافته‌است و مزایایی را به همراه دارد که به ماده‌ها اجازه می‌دهد بدون نیاز به دریافت سیگنالی از سوی جنین برای بارداری آماده شوند. فرضیه ۳ منشأ تکاملی دسیدواسازیِ خودبه‌خودی را شرح می‌دهد اما نمی‌تواند به تنهایی نحوهٔ تکامل قاعدگی را بیان کند.
- پیش آماده‌سازی رحم
- این فرضیه ادعا می‌کند که در گونه‌هایی مانند انسان که جفت، ریشه‌های عمیقی (عروق و بافت جفت، در دیواره رحم فرورفته) دارد، به پیش‌تنظیم ماهیانه رحم نیاز است زیرا در فرآیندی که منجر به تشکیل جفت می‌شود، بافت‌های مادر مورد تهاجم قرار می‌گیرند. این فرضیه معتقد است که قاعدگی فرایند تکاملی نبوده، بلکه نتیجه یک پیش آمادسازی تصادفی برای محافظت از بافت رحم در برابر نفوذ جفت است و در این مرحله آندومتر ضخیم‌تری ایجاد می‌شود. فرضیه ۴ چرخه قاعدگی را در غیر نخستی‌سانان توضیح نمی‌دهد.
جستارهای وابسته
یادداشت
واژه‌نامه
- Else-Quest N, Hyde JS (2021). "Psychology, gender, and health: psychological aspects of the menstrual cycle". The Psychology of Women and Gender: Half the Human Experience + (10th ed.). Los Angeles: SAGE Publishing. ISBN 978-1-5443-9360-5.
- Johnson MH (2007). Essential Reproduction. Malden: Wiley-Blackwell. ISBN 978-1-4051-1866-8. OCLC 76074156.
- Norris DA, Carr JA (2013). Vertebrate Endocrinology (5th ed.). Academic Press. ISBN 978-0-12-396465-6.
- Parker S (2019). The Concise Human Body Book: An Illustrated Guide to its Structures, Function and Disorders. London: Dorling Kindersley. ISBN 978-0-241-39552-3. OCLC 1091644711.
- Prior JC (2020). "The menstrual cycle: its biology in the context of silent ovulatory disturbances". In Ussher JM, Chrisler JC, Perz J (eds.). Routledge International Handbook of Women's Sexual and Reproductive Health (1st ed.). Abingdon: روتلج. ISBN 978-1-138-49026-0. OCLC 1121130010.
- Rodriguez-Landa J (2017). A Multidisciplinary Look at Menopause. Rijeka: IntechOpen. ISBN 978-953-51-3405-3. OCLC 1193045564.
- Sadler TW (2019). Langman's Medical Embryology. Philadelphia: ولترز کلوور. ISBN 978-1-4963-8390-7. OCLC 1042400100.
- Sherwood L (2016). Human Physiology: From Cells to Systems. Boston, Massachusetts: Cengage Learning. ISBN 978-1-285-86693-2. OCLC 905848832.
- Tortora G (2017). Tortora's Principles of Anatomy & Physiology. Hoboken: John Wiley & Sons. ISBN 978-1-119-38292-8. OCLC 990424568.
- Ugwumadu A (2014). Basic Sciences for Obstetrics and Gynaecology: Core Material for MRCOG. Oxford, England: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-953508-8. OCLC 889303297.
- Watchman T (2020). Zero to Finals: Obstetrics and Gynaecology. Manchester: Zero to Finals. ISBN 979-8-6037-9726-7. OCLC 1233034578.
پیوند به بیرون
- «قاعدگی طبیعی (دوره ماهانه): چرخه قاعدگی و علائم». کلیولند کلینیک. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۳۰.
- «چرخه قاعدگی: چه چیزی طبیعی است، چه چیزی نیست». مایو کلینیک. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۳۰.
- «پریودها و باروری در چرخه قاعدگی». سازمان بهداشت انگلستان. ۲۰۱۸-۰۴-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۳۰.
- «سیکل قاعدگی شما | دفتر سلامت زنان». دفتر سلامت زنان. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۳۰.
- «بیانیه WHO در مورد سلامت و حقوق قاعدگی». سازمان بهداشت جهانی. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۳۰.
- «چرخه قاعدگی - مسائل مربوط به سلامت زنان». نسخه راهنمای مصرف‌کننده MSD. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۳۰.
- «اصول چرخه قاعدگی - دوره شما». قاعدگی تو. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۳۰.
- «مروری بر - چرخه قاعدگی | موضوعات ساینس». ساینس‌دیرکت. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۳۰.
- «مراحل چرخه قاعدگی: قاعدگی، تخمک گذاری و هورمون ها». هیلث‌لاین. ۲۰۱۸-۰۸-۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۳۰.
|
|||||||||||||||||||
| بهداشت غیر باروری |
|
||||||||||||||||||
| عوامل اجتماعی-فرهنگی | |||||||||||||||||||
| سیاست‌ها، پژوهش و دفاع |
|
||||||||||||||||||
| بهداشت زنان بر پایه کشور |
|||||||||||||||||||
