ماده حاجب پزشکی

ماده حاجب پزشکی یا ماده کنتراست زا پزشکی ماده‌ای است که برای افزایش کنتراست مایعات و ساختارها در تصویربرداری پزشکی بکار می‌رود. ماده حاجب پزشکی امواج فراصوت یا انرژی الکترومغناطیس حاصل از منابع خارجی را جذب می‌کند و یا تغییر می دهد و به این دلیل متفاوت از پرتودارو می‌باشد که دارویی است که با یک یا چند نوع ایزوتوپ نشانه‌گذاری شده‌است و از خود پرتوزایی میکند. ماده حاجب پزشکی معمولاً به منظور افزایش پدیداری لولهٔ گوارشی و رگ خونی استفاده می‌شود. مواد حاجب پزشکی شامل انواع گوناگونی می‌باشند که بر اساس نوع تصویربرداری پزشکی که در آن کاربرد دارند دسته بندی می‌شوند. رایج‌ترین نوع ماده حاجب پزشکی٬ ماده حاجب پرتونگاری می‌باشد که برای افزایش کنتراست در تصویربرداری پرتونگاری بکار می‌رود.

ماده حاجب پرتونگاری

ماده حاجب پرتونگاری در پرتونگاری با استفاده از پرتو ایکس به کار می رود. ید و باریم از رایج‌ترین مواد حاجب پرتونگاری می‌باشند. انواع گوناگونی از ماده حاجب یددار وجود دارد که تفاوت آن‌ها در میزان اسمولاریته٬ چسبناکی و درصد ید خالص می‌باشد. استفاده از دیمر (شیمی)‌های غیر یونی به دلیل اسمولاریته و سمیت کمترشان بیشتر مورد ترجیح است اما هزینه ی استفاده از آن‌ها نیز به مراتب بیشتر می‌باشد.

ماده حاجب ام‌آرآی

از گادولینیم در تصویربرداری ام‌آرآی به عنوان ماده حاجب استفاده می‌شود. این عنصر فلزی در حالت اکسیداسیون +۳ دارای ۷ الکترون آزاد می‌باشد که سبب آرام شدن مولکول‌های آب اطراف می‌شود و در نتیجه کیفیت و کنتراست تصویر ام‌آرآی را افزایش می‌دهد.

ماده حاجب سونوگرافی

از ماده حاجب ریز حبابی در سونوگرافی و به ویژه در پژواک‌نگاری قلب به منظور تشخیص شانت قلبی استفاده می‌شود. این ریز حباب‌ها از جنس سرم نرمال سالین می‌باشند و به اندازه کافی بزرگ هستند که نتوانند وارد مویرگ‌های شش شوند و بنابراین به هنگام تصویر برداری تنها در صورت وجود شانت نامعمول راست به چپ این ریز حباب‌ها در سمت چپ قلب دیده می‌شوند. ساختار مواد حاجب ریز حبابی اغلب شامل میزان کمی از نیتروژن و فلوئوروکربن می‌باشد که توسط پوسته‌ای از جنس پروتئین یا لیپید یا پلیمر تقویت و حمایت می‌شوند. البته این مواد حاجب ریز حبابی به اندازه کافی کوچک هستند که بتوانند از طریق مویرگ‌ها وارد بطن چپ قلب شوند و کنتراست تصویر از ناحیه و پدیداری دیوارهای بطن در تصویر را افزایش دهند. تفاوت میان چگالی دیوار مایع اطراف ریز حباب و گاز درون آن٬ فراصوت را به شدت پراکنده و به سمت دستگاه سونوگرافی بازتاب می‌کند و این فرایند پشت پخش (به انگلیسی: Backscatter) سبب ایجاد میزان بالای سیگنال در مایعات حاوی ریز حباب‌ها می‌شود که در تصویربرداری نیز قابل مشاهده می‌باشد.

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Contrast medium». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۹ اوت ۲۰۱۷.