گسلایتینگ
گسلایتینگ (به انگلیسی: Gaslighting) (پدیده چراغ‌گاز) نوعی دستکاری روان‌شناختی است که در آن یک شخص یا گروه، بذر شک را در فرد یا گروه هدف کاشته، و با این کار موجب می‌گردد که آن‍ها در مورد حافظه، ادراک یا قضاوت خود پرسش کنند. ممکن است این کار باعث ایجاد تغییراتی چون ناهماهنگی شناختی یا پایین آوردن عزت نفس شده و قربانی را به‌طور مضاعف به گسلایتر (شخصی که در حال ایجاد گسلایتینگ است)، جهت پشتیبانی عاطفه‌ای یا اعتباربخشی به او، وابسته کند.
گسلایتر سعی می‌کند با سازوکارهایی چون انکار، گمراه‌سازی، ایجاد تناقض و ارائهٔ اطلاعات نادرست، قربانی را ناپایدار ساخته و موجب عدم مشروعیت اعتقادات قربانی گردد.
مثال‌های گسلایتینگ، از انکار سوءاستفاده‌گر از سوءاستفاده‌های گذشته گرفته تا تحقیر عواطف قربانی و احساساتش و همچنین برجسته‌کردن رویدادهای نامأنوس توسط سوءاستفاده‌گر با هدف گیج‌کردن قربانی صورت می‌پذیرد.
هدف گسلایتینگ این است که به‌طور تدریجی، اعتمادبه‌نفس قربانی را تحلیل برد تا توانایی‌اش جهت تمیز حقیقت از کذب، درستی از نادرستی، یا حقیقت از توهم را از بین برده و ازاین‌رو شخص یا گروه را به‌صورت آسیب‌شناختی در فکر و احساسات به گسلایتر وابسته کند.
گسلایتینگ زمینهٔ تداوم یافتن آزارهای جنسی، خشونت خانگی و ماندن در رابطهٔ پرخشونت را فراهم می‌کند.
اقتباس
این اصطلاح برگرفته از نام نمایش‌نامهٔ دلهره‌آور بریتانیایی (Gas Light) نوشته پاتریک همیلتون است که در ۱۹۳۸ نوشته شد و در ایالات متحده با عنوان خیابان فرشته اجرا شد. فیلم‌هایی در ۱۹۴۰ و ۱۹۴۴ (هردو با عنوان Gaslight) از همین نمایشنامه اقتباس شده‌اند.
در ایران هم یک تله‌تئاتر با عنوان «چراغ گاز» از روی این نمایشنامه ساخته شده است. مجموعه تلویزیونی (تله تاتر) آن با بازی مهتاب نصیرپور در نقش بلا، از تلویزیون ایران پخش شده است.[۱]
این اصطلاح اکنون در متون روان‌شناسی بالینی به کار می‌رود، همچنین در تفاسیر سیاسی و در فلسفه نیز به کار می‌رود. گسلایت (Gaslight) «چراغ گازی» یا «نور چراغ گازی» معنی می‌دهد؛ اما برای اشاره به نوعی فریب و سوءاستفاده روانی به قصد کنترل‌گری استفاده می‌شود.
پانویس
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Gaslighting». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی.
| انواع | |
|---|---|
| موضوعات مرتبط | |