کشکول ظرفی کوچک است که درویش‌ها و صوفی‌ها به دست می‌گیرند. به عبارتی دیگر کشکول ظرفی ساخته شده از پوست میوه‌ای شبیه نارگیل یا فلز و سفال است که درویش‌ها آن را با زنجیری به شانه می‌آویزند. کشکول ظهیرالدوله و و کشکول امیررضا تهماسبی و کشکول شاه نعمت‌الله ولی از کشکولهای مشهور است. در میان صوفیان ایران کشکول به حدی رواج پیدا کرد که از لوازم یا به اصطلاح درویشان از وصله‌های مهم فقر شد و جنبه روحانی و معنوی به خود گرفت و برجسته‌ترین نشانی شناسائی درویشان بود. کشکول به ویژه در زمان صفویه و قاجار آرم و نشان صوفیان بوده است.
معنا
معنی کشکول، کشیدن به دوش است. چه «کش» به معنای پهلو و «کول» دوش و کتف را گویند و چون معمولاً درویشان زنجیر کشکول را روی دوش می‌انداختند آن را کشکول خواندند.
تاریخ کشکول‌زنی در ایران
هرچند تاریخ دقیقی از شروع این هنر در بین ایرانیان در دسترس نیست ولی با توجه به سیر تاریخی تصوف در ایران از قرن ششم هجری قمری (اوخر دوره سلجوقیان) و شکوفایی تصوف در دوره تیموریان، می‌توان ظهور این هنر را همزمان با رونق تصوف در ایران یعنی قرن هشتم همزمان دانست. ولی آنچه مسلم است، باتوجه به آثار هنری ایرانیان روی کشکولهای موجود در موزه‌های جهان تبلور این هنر در بین ایرانیان را می‌توان بعد از شکوه تصوف در ایران و همزمان با حکومت صفویان دانست. هرچند در زمان شاه عباس اول مذهب تشیع مذهب رسمی کشور ایران شد و تصوف پس از آن در بین ایرانیان بنا به دلایلی که خارج از این مبحث می‌باشند، روز به روز کمرنگ تر شد، اما هنر کشکول زنی به بالندگی خود ادامه داد چنان‌که در مقایسه برخی از آثار دوره قاجار با دوره‌های قبل این موضوع کاملاً مشهود می‌باشد. و در واقع می‌توان گفت اضافه شدن صور انسانی به هنر کشکول زنی (که تا پیش از آن فقط از خوشنویسی آیات و اذکار اسلامی ومدح ائمه و معصومین و پادشاهان یا اشعار عرفانی یا صور نباتی و پرندگان و به ندرت از تصاویر سایر حیوانات در طراحی استفاده می‌کردند) مربوط به این دوره تاریخی (قاجاریه) می‌باشد.
دلیل استفاده دراویش از کشکول
از دلایل استفاده می‌توان به این باور که که میوه کشکول خاصیت سم زدایی دارد اشاره نمود، چرا که به افرادی که دچار مسمومیت با تریاک میشدن از قسمت خوراکی میوه می‌خوراندند تا باعث تحریک معده وی و قی کردن وی شوند و اثر سمی تریاک خنثی شود. و قدما بر این باور بوده‌اند که اثر سمی غذایی که در کشکول ریخته می‌شود خنثی می‌گردد.
از دلایل دیگر می‌توان به این نکته اشاره نمود که میوه کشکول در گذشته با امواج متلاطم و پس از طی مسیری طولانی در دریا به سواحل و خشکی آورده می‌شد. و اهل سلوک یا طریقت (دراویش) این سفر را شبیه به سفر عرفانی انسان از خاک به افلاک می‌دانند.