| مسمومیت پرتوی | |
|---|---|
| تخصص |
طب اورژانس 
|
| طبقه‌بندی و منابع بیرونی | |
| آی‌سی‌دی-۱۰ | T66 |
| آی‌سی‌دی-۹-سی‌ام | 990 |
| مدلاین پلاس | 000026 |
| ئی‌مدیسین | article/۸۳۴۰۱۵ |
| سمپ | D011832 |
مسمومیت پرتوی، بیماری پرتوی، یا دوز پخش شده، شکلی از صدمات است که باعث آسیب رساندن به بافت ارگان بوسیلهٔ قرار گرفتن در معرض اشعه دهی بیش از حد با پرتوهای یونیزه‌کننده می‌شود. این عبارت عموماً برای ارجاع دادن به مشکلات حاد به وجود آمده بوسیلهٔ دوز بزرگی از پرتودهی در یک دورهٔ کوتاه مدت، مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگرچه این آسیب‌ها اغلب با در معرض اشعه قرار گرفتن طولانی مدت اتفاق می‌افتند.
نام کلینیکی برای بیماری ناشی از پرتو، سندرم پرتوی حاد یا ARS می‌باشد که بوسیلهٔ CDC توصیف شده‌است. یک سندرم پرتوی مزمن که به شکل نارایجی موجود است، در بین کارگران مشغول در برنامهٔ هسته‌ای شوروی سابق که در معرض منبع اولیهٔ رادیوم در روزهای اوایل هفته قرار می‌گرفتند، مشاهده شده‌است. یک در معرض قرارگیری کوتاه می‌تواند باعث سندرم پرتوی حاد شود، اما یک سندرم پرتوی حاد احتیاج به سطوح بالایی از در معرض اشعه قرارگیری طولانی شده دارد.
در معرض پرتو قرار گرفتن سبب افزایش احتمال گسترش بعضی از بیماری‌های عمده مانند سرطان‌ها، تومورها، و آسیب‌های ژنتیکی می‌شود. این‌ها به اثرات استوکاستیک پرتوی نسبت داده می‌شود و اصطلاح بیماری‌های پرتوی را شامل نمی‌گردد. استفاده از رادیونوکلوئیدها در علم و صنعت در بیشتر کشورها (در ایالات متحده آمریکا بوسیلهٔ کمیسیون نظارتی هسته‌ای) کاملاً تنظیم شده‌است. برای جلوگیری از حوادث تصادفی یا خودخواسته(عمدی) ناشی از مواد رادیواکتیو، هم تخلیه و دفع و هم استفاده از حفاظ در مکان سفارش شده‌است.
علایم و نشانه‌های بیماری
بیماری پرتوی به‌طورکلی با در معرض اشعه قرارگیری شدید یا حاد (یک مقدار زیاد و منفرد از اشعه) همراهی دارد. تهوع و استفراغ و اسهال معمولاً علایم اصلی هستند. مقدار زمانی بین در معرض پرتودهی قرار گرفتن و حملهٔ علایم آغازین ممکن است شاخصه‌ای از مقدار پرتو جذب شده باشد. علایم خیلی زودتر با دوزهای بالاتر از پرتودهی ظاهر می‌شوند. با افزایش دوزهای پرتودهی، علایم بیماری‌های پرتوی بیشتر جدی می‌شوند و شانس بقا کاهش پیدا می‌کند. تعداد کمی از روزهای بدون علامت، ممکن است بین تظاهر علائم آغازین و شروع علائم بیماری شدیدتر که به دوزهای بالاتر از پرتودهی وابسته‌است، موجود باشد. تهوع و استفراغ کردن، به‌طورکلی در عرض ۲۴-۴۸ ساعت پس از قرار گرفتن در معرض دوزهای خفیف (۱ تا ۲ گری) از پرتودهی (۱ -۲ Gy) ایجاد می‌شود. سردرد و خستگی و ضعف نیز با در معرض قرار گرفتن‌های خفیف دیده می‌شود. در معرض قرار گیری‌های متوسط، ۲ تا ۳٫۵گری از پرتودهی (۲-۳٫۵ Gy) با تهوع و استفراغی که شروع آن طی زمان ۱۲-۲۴ ساعت پس از قرار گرفتن در معرض پرتودهی می‌باشد، همراه است. به علاوه علائم خفیف پرتودهی نظیر: تب، ریزش مو، عفونت، استفراغ و مدفوع خونی، تأخیر در بهبود زخم و بافت‌های صدمه دیده با قرار گرفتن در معرض پرتودهی متوسط دیده می‌شود. تهوع و استفراغ در کمتر از یک ساعت پس از قرار گرفتن در معرض پرتودهی شدید، با شدت دوزهای ۳٫۵ تا ۵٫۵گری (۳٫۵-۵٫۵ Gy) اتفاق می‌افتد، که بدنبال آن اسهال و تب بالا، به علاوهٔ علائمی از در معرض قرارگیری‌های سطوح پایین‌تر دیده می‌شود. در معرض اشعه قرار گرفتن خیلی شدید، بین ۵٫۵ تا ۸گری از پرتودهی (۵٫۵-۸ Gy) با تهوع و استفراغ آغازین در کمتر از ۳۰ دقیقه دنبال می‌شود و با تظاهراتی از سرگیجه، ناتوانی در فهم زمان و مکان و افراد، و کاهش فشار خون، علاوه بر نشانه‌هایی از سطوح پایین‌تر از قرار گرفتن در معرض اشعه می‌باشد. قرار گرفتن در معرض اشعهٔ شدید، در حدود ۵۰ ٪ از موارد کشنده هستند.
اکسپوژرهای ترم‌های طولانی از پرتودهی، در دوزهای کمتر از چیزی که تولید بیماری‌های پرتوی جدی می‌کند، می‌تواند سرطان را از طریق جهش ژن‌های سیکل سلولی (موتاسیون ژنی) سبب سرطان شود. اگر یک سرطان که باعث آن پرتودهی است، سپس تبدیل به بیماری شود سرعت آن که با شرایط پیشرفت می‌کند که پیشگویی از روی نشانه‌ها، درجه‌ای از درد و دیگر خصوصیات بیماری عملکردهایی از دوزهای پرتودهی که رنج دهنده برای اکسپوژر شده (در معرض پرتو قرار گرفته) نیست. در این حالت دوزها احتمالاً تحت اثر مزمن پیشرفت خواهند کرد.
از آن هنگامی که تومورها با سرعت غیرنرمال در تقسیم سلولی رشد می‌کنند، توانایی پرتودهی برای مختل کردن تقسیم سلولی که همچنین برای درمان سرطان مورد استفاده‌است. برای درمان سرطان.، (رادیوتراپی) و سطح پایین از پرتوهای یونیزه‌کننده برای کاهش ریسک سرطان ادعا می‌شود.
سندروم پرتوی پوستی(جلدی)
مفهوم سندرم پرتوئی پوستی (CRS) در سال‌های اخیر با توصیف سندروم پاتولوژیکی مرکب که نتیجه هائی از اکسپوژرهای (در معرض قرار گرفتن) پرتوئی حاد به پوست، معرفی شده بود. سندرم پرتوئی حاد(ARS) معمولاً با زیان به پوست همراه خواهد بود. آن همچنین ممکن است با دریافت یک دوز زیان‌آور به پوست بدن بدون علایم و نشانه‌هایی از (ARS) مخصوصاً با اکسپوژرهای حاد از پرتوهای بتا با اشعه ۹۸٪ ایجاد شود. بعضی وقتها این اتفاق می‌افتد موقعی که ماده‌های رادیواکتیو پوست یا لباس‌ها را آلوده می‌کند.
وقتی که لایه سلولی بازال از پوست بوسیلهٔ پرتو آسیب دیده می‌شود، تورم، قرمزی پوست، و خشکی یا پوسته پوسته شدن مرطوب اتفاق می‌افتد. همچنین فولیکول‌های مو ممکن است صدمه ببینند و باعث کاهش مو (ریزش مو) شود. در ظرف ساعت‌های کمی بعد از پرتوافکنی یک سرخی زودگذر و ناجور، همراه با خارش اتفاق می‌افتد. سپس یک فاز یا مرحله ناپیدا (در حال کمون) ممکن است اتفاق بیفتد و بعد از یک کمی از روزها تا هفته‌های متعدد، موقعی که سرخی شدید، تاول زدن و زخم در محل پرتوافکنده شده قابل رویت می‌باشد. در بیشتر حالتها التیام به وسیلهٔ واسطه‌های بازسازی دهنده انجام می‌شود، اگرچه دوزهای خیلی زیاد به پوست می‌تواند باعث ریزش دائمی مو و صدمه به بافت چربی و غدد عروقی، آتروفی، فیبروزیس، کاهش یا افزایش رنگدانه‌های پوست و زخم شدن یا نکروزیس از بافت اکسپوز شده شود.
سطح‌های اکسپوژر
محدودیت سالیانه برای میزان پذیرش (ALI): محدودیت ناشی شده برای مقداری از مادهٔ رادیواکتیو جذب شده به داخل بدن از یک کارگر بزرگسال بوسیلهٔ استنشاق یا جذب در یک سال می‌باشد. (ALI) کمتر از مقدار جذب (پذیرش) رادیونوکلوئید داده شده در یک سال به وسیلهٔ رفرنس‌های مرد که ممکن است در نتیجه در یک دوز مؤثر تحویل داده شد برابر ۰/۰۵sv سپورت یا ۵ رم یا یک دوز تحویل داده شده برابر با ۰/۵sv سپورت یا ۵۰ رم، به هرکدام از ارگان‌های فرد یا بافت است.
راد Rad: یا دوز جذب شده پرتوئی (با نشانه راد): یک واحد بزرگ و کامل از دوز پرتوئی جذب شده که مساوی با یک سانتی‌گری با معیار اثرهای بیولوژیکی دوز در راد بوسیلهٔ فاکتور کیفیت افزوده نشده‌است که وابسته به نوعی از پرتوهای یونیزه‌کننده‌است. دوز تغییر داده شده اکنون به وسیلهٔ رم (Rem) اندازه‌گیری می‌شود. واحد SIسپورت SV می‌باشد که rem ۱۰۰برابر با IsV است. (یک ISV برابر با ۱۰۰ رم است)
فهرست زیر بیان‌کننده دوز بر حسب‌گری می‌باشد:
علل
اکسپوژر خارجی و داخلی
خارجی
پرتودهی خارجی زمانی اتفاق می‌افتد که منبع رادیواکتیو یا دیگر منابع پرتودهی بیرون قرار دارند و بیرون ارگانیسم باقی می‌مانند و در معرض پرتو قرار می‌گیرد.
در زیر مثال‌هایی از پرتودهی خارجی ذکر شده‌است:
- شخصی که جاهائی در جیبش منبع رادیواکتیو مهر و موم شده‌است.
- یک فضانورد که در معرض پرتوهای کیهانی قرار می‌گیرد.
- یک شخص که تحت درمان سرطان به وسیلهٔ هم تله تراپی و هم براکی تراپی است.
در حالیکه در براکی تراپی منبع در داخل بدن شخص است ولی آن منبع از نوع خارجی است. در این نوع پرتودهی قسمت فعال منبع در تماس مستقیم با بافت‌های بیولوژیکی شخص نمی‌باشد.
(ترجمه شکل: یک نمودار زمان بندی شده، نشان دهنده یک حیوان تابش دیده شده به وسیلهٔ یک منبع خارجی (در قرمز)، از پرتودهی که به صورت زرد نشان داده شده‌است.)
یکی از نکات کلیدی این است که پرتودهی‌های خارجی اغلب آسان تخمین زده می‌شدند و اشیاء پرتوداده شده رادیواکتیو نمی‌شوند به استثناء حالتهایی که در جایی یک بیم نوترونی شدید بر جسم تابیده می‌شود که سبب اکتیویته شدن آن می‌شود که آن ممکن است برای یک شیء که سطح‌های خارجی اش آلوده شده‌است. ادعا می‌شود که رادیواکتیویته داخل شیء نشده‌است و هنوز حالتی از اکسپوژر خارجی است و آن به‌طور نرمال است و حالتی است که از بین بردن آلودگی آن آسان است و با شستن سطح از بین می‌رود.
(ترجمه ذیل شکل: یک نمودار زمان بندی شده نشان می‌دهد یک حیوان که تحت تابش به وسیلهٔ رادیواکتیو قرار گرفته‌است. نشان دهنده (در بخش قرمز) که در حال حاضر یک سطح خارجی از قبیل پوست آلوده شده‌است. که این ساطع‌کننده پرتو است (نشان داده شده به صورت زرد) که به بدن حیوان می‌تواند وارد شود.
داخلی
پرتودهی داخلی موقعی اتفاق می‌افتد که ماده رادیواکتیو وارد ارگانیزم و اتم‌های رادیو اکتیو داخل ارگانیزم ملحق شوند.
در زیر یک سری مثال‌هایی که نشاندهنده اکسپوژر داخلی را نشان می‌دهند:
- اکسپوژرهایی که به وسیلهٔ K۴۰ به یک شخص نرمال تابیده می‌شود.
- اکسپوژرهایی که از طریق بلع ماده رادیواکتیو قابل حل در شیر گاو، از قبیل Sr ۸۹ ایجاد می‌شود.
- شخصی که در حال درمان سرطان به وسیلهٔ یک منبع باز.
روش‌های رادیوتراپی در جائی که یک رادیوایزوتوپ به عنوان یک دارو مورد استفاده‌است. یک مجله دربارهٔ این موضوع در سال ۱۹۹۹، منتشر شد. برای اینکه ماده رادیواکتیو به‌طور ذاتی با شیء تحت تأثیر مخلوط می‌شود، اغلب پاک کردن شیء یا شخص، در حالتیکه پرتودهی داخلی اتفاق می‌افتد،
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Radiation poisoning». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲ اوت ۲۰۱۰.