طب کار

طب کار ( به انگلیسی:Occupational Medicine) شاخه‌ای از پزشکی است که در زمینهٔ خدمات سلامت شغلی فعالیت می‌نماید. طب کار یک رشته تخصصی پزشکی جدید، که نه تنها در ایران، بلکه در بسیاری از کشورهای جهان می‌باشد. در این رشته اقدامات بالینی واجرای برنامه‌های پیشگیری با توجه به شرایط محیط کار شاغل انجام می‌شود و از این طریق به سلامت شاغلین می‌پردازد.

در حال حاضر این رشته تخصصی در دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران، ایران، شهیدصدوقی یزد، مشهد و بندر عباس به فارغ التحصیلان پزشکی که در آزمون پذیرش دستیار تخصصی پذیرفته شده باشند، آموزش داده می‌شود.

رسالت و هدف اصلی طب کار

حفظ و ارتقای سطح سلامت جسمی، روحی و روانی افراد شاغل دربهترین شرایط می‌باشد. متخصصین طب کار و پزشکانی که در این زمینه فعالیت دارند، با شناختی که ازمحیط کار، فرایندکاری، خطرات و عوامل زیان‌آور محیط کار، و نیزتاثیراین عوامل بر سلامت می‌گذارند، از طریق بررسی و ارزیابی محیط کار، معاینات دوره‌ای و غربالگری باعث تشخیص زودرس و درمان به موقع بیماری‌ها وآسیب‌های ناشی از کار می‌شوند. بنابراین ازاین طریق باعث کنترل بیماری‌ها وآسیب‌های شغلی شده و از بروز موارد مشابه، پیشگیری می‌کنند.

طب کار، ازنظرپوشش و گستردگی خدمات، سلامت نیروی کار را در تمام واحدهای کاری اعم از اداری، صنعتی (معدن، کشاورزی و ...) خدمات سلامت شغلی را برعهده دارد.

وظایف متخصصین طب کار

• مدیریت خدمات طب کار
• معاینات سلامتی شاغلین ومتقاضیان کار (معاینات بدو استخدام)
• آموزش پزشکان، پرستاران، کارشناسان، مدیران سرپرستان واحدهای کاری
• تعیین تناسب شغلی شاغلین
• تعیین شرایط بازگشت به کار شاغلین
• تعیین ارتباط بیماری با شغل بیمار
• تعیین میزان غرامت و درصد ازکارافتادگی ناشی از کار و بیماری‌های شغلی
• معاینات اختصاصی مانند معاینات بازگشت به کار و تعیین محدودیت شغلی
• انجام مطالعات همه‌گیرشناسی درمحیط کار
• درمان افراد مبتلا به بیماری‌های شغلی و غیرشغلی و موارداضطراری در محیط کار
• تعیین میزان شیوع وعلل غیبت از کار و کنترل استرس‌های شغلی

پیشگیری از بیماری‌های شغلی

۱۶۰ میلیون بیماری شغلی در سال

سازمان جهانی بهداشت سلامتی را این‌گونه تعریف کرده‌است: « رفاه کامل جسمی، روحی، اجتماعی و نه فقط نبودن بیماری و نقص عضو » بیماری در اثر تماس با عوامل زیان‌آور و تغذیه نامناسب ایجاد می‌شود. عوامل زیان‌آور هر جایی ممکن است وجود داشته باشد و فرد در اثر تماس با آن‌ها دچار بیماری گردد ولی اگر عامل زیان‌آور در محیط کار باشد فرد به بیماری ناشی از کار یا همان بیماری شغلی مبتلا می‌شود. غالباً بیماری‌های ناشی از کار مزمن هستند و از زمان تماس و ابتلا یا بروز بیماری گاهی بیش از ۳۰ سال طول می کشد. بیماری‌های ناشی از کار رنج و زیان‌های هنگفتی را در دنیای کار به دنبال دارند با وجودی که میزان مرگ ناشی از بیماری‌های شغلی و بیماری‌های وابسته به شغل ۶ برابر بیشتر از حوادث شغلی است ولی هنوز این بیماری‌ها ناشناخته و پنهان هستند. علاوه بر این ماهیت بیماری‌های ناشی از کار به سرعت در حال تغییر است. تکنولوژی جدید و تحولات اجتماعی، همراه با تغییر شرایط اقتصادی جهانی بر وخامت مخاطرات بهداشتی موجود افزوده و انواع جدیدی از این مخاطرات را پدیدار نموده است. در حالیکه پیشرفت‌های زیادی در مبارزه با بیماری‌های ناشی از کار حاصل شده است، نیاز مبرم و فوری برای تقویت توانمندی‌ها برای پیشگیری در سیستم‌های بهداشت حرفه‌ای کشور وجود دارد. تلاش جمعی دولت، تشکل‌های کارفرمایی و کارگری اساس مبارزه با این اپیدمی پنهان می‌باشد. مرگ و میر سالانه در اثر بیماری‌ها و حوادث ناشی از کار در جهان ۳۴/۲ میلیون نفر برآورد شده‌است. درصد بالایی از این تعداد (حدود ۰۲/۲ میلیون ) مرگ به واسطه بیماری‌های ناشی از کار روی می دهد. از ۶۳۰۰ مرگ برآورد شده که در هر روز اتفاق می‌افتند ۵۵۰۰ مورد از آن‌ها به سبب انواع مختلف بیماری‌های وابسته به شغل هستند. همچنین سازمان بین‌المللی کار برآورد نموده است که سالانه ۱۶۰ میلیون مورد بیماری‌های غیرکشنده ناشی از کار اتفاق می افتد. براساس قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران یکی از وظایف کارفرمایان تهیه امکانات لازم برای تأمین و حفظ سلامت شاغلین می‌باشد(فصل چهارم قانون کار ) البته ناگفته نماند قانون‌گذار شاغلین را نیز برای جلوگیری از بروز حوادث و بیماری‌های ناشی از کار موظف به رعایت دستورالعمل‌ها ومقررات می نماید. مراحل پیشگیری از بیماری‌های ناشی از کار را می‌توان این‌گونه خلاصه کرد. ۱. شناسایی عوامل زیان‌آور محیط کار ۲. اندازه‌گیری و ارزیابی عوامل زیان‌آور محیط کار ۳. کنترل عوامل زیان‌آور محیط کار از طریق روش‌های فنی مهندسی ۴. اجرای برنامه‌های مراقبتی از جمله معاینات سلامت شغلی ۵. کاهش عوارض و بیماری‌های ناشی از کار از طریق تغییر شغل و گردش کاری و اجرای قانون مشاغل سخت و زیان آور پیشگیری از بیماری‌های شغلی بر عهده هر کسی در هر جایی است. از کارخانه تا زمین کشاورزی از اداره و دفتر کار تا تعویض روغنی و نقاشی اتومبیل تا شوراها و کمیته‌ها، هیچ کس مصون نیست. در نهایت همه باور دارند که پیشگیری موثرتر و کم هزینه‌تر از درمان و توان بخشی است. وقت آن رسیده با یک تلاش ملی واکنش شدیدتری به همه‌گیری بیماری‌های شغلی در سطح ملی داده شود تا بهداشت و حیات کارگران حفظ شود.

جستارهای وابسته

• بهداشت حرفه‌ای
• ارگونومی

• عقیلی‌نژاد، ماشاءالله و مسعود مصطفایی، طب کار و بیماری‌های شغلی،انتشارات ارجمند، 1379.
• قضایی، صمد، بیماری‌ها و عوارض ناشی از کار(طب کار)، انتشارات دانشگاه تهران، 1371.