پزشکی در ایران باستان دارای پیشینه‌ای دراز است. دانشگاه جندی‌شاپور که در زمان ساسانیان به دستور شاپور یکم بنیان گذاری شد در سده سوم میلادی، پذیرای شمار بسیاری از دانشمندان از دیگر تمدن‌ها و فرهنگها همانند رومیان و یونانیان و هندوها بوده‌است. پیشینه پزشکی ایران باستان را می‌توان به سه دوره بخش بندی کرد.
هخامنشیان
حکومت هخامنشیان به عنوان یکی از بزرگترین حکومتهای تاریخی جهان که بخش بزرگی از آسیا و اروپا و شمال آفریقا را در اختیار داشته، نقش به سزایی در گسترش پزشکی در ایران و جهان ایفا کرده‌است.
علم پزشکی در این دوره بر سه‌پایه استوار بود است.
مغ‌ها
نوشته‌های اوستا تأثیر شگرفی بر گسترش علم پزشکی داشته‌است، مغ‌ها بر اساس آموزه‌های اوستا که عموماً در مورد گیاهان دارویی بوده‌است، به درمان بیماران می‌پرداختند.
ویژگی خاص اوستا در این بود که کتاب مذهبی مردم بود و آموزه‌های آن را نمی‌شد به راحتی از بین مردم حذف کرد.
دولت هخامنشی
پادشاهان هخامنشی توجه ویژه‌ای به بهداشت و سلامت مردم داشتند، هزینهٔ سلامت را از بودجه عمومی تأمین می‌کردند، به سلامت آب و مواد غذایی اهمیت می‌دادند و همراه داشتن آب و مواد غذایی سالم را در جنگ‌ها ضروری می‌دانستند.
در این دوره پزشکان جایگاه والایی در جامعه داشتند.
در کتیبه‌ای در واتیکان از داریوش آمده است که به یکی از فرماندهان خود در مصر دستور می‌دهد تا دانشکدهٔ پزشکی را در مصر بازسازی کند.
دانشمندان
دانشمندان و پزشکان بزرگ ایرانی و غیر ایرانی در دربار و خارج از دربار هخامنشی حضور داشتند، از جمله پزشکان مصری و یونانی، مانند، کتزیاس، یونانی که در دربار هخامنشی بود.
بر اساس تاریخ بلعمی از اطبای بزرگ ایرانی دربار هخامنشی، جاماسب، بوده‌است که به تألیف کتب پزشکی و هندسه می‌پرداخته است.
در زمان هخامنشیان خط، ،نیم کشتج، , با ۲۸ حرف مخصوص پزشکی و فلسفه بوده‌است.
هر چند پزشکی دوره هخامنشیان مانند علم طب در سایر ملل همان دوران، تحت تأثیر خرافات و عقاید بیگانه بود، اما از عوامل بزرگ گسترش و بهبود علم پزشکی و سلامت مردم بوده‌است.
با حمله اسکندر مقدونی به ایران، بخش اعظمی از میراث پزشکی باستانی ایران یا به کل نابود شد یا پس از استنساخ به زبان یونانی از بین رفت.
دوران اشکانی و ساسانی
حکومت اشکانیان ۵ قرن در ایران حکومت کرد، ویژگی خاص آن‌ها باز پس گیری استقلال ایران بعد از نزدیک به ۷۵ سال حکومت سلوکیان و جلوگیری از تخریب بیشتر آثار ارزشمند ایرانی بود، اما متأسفانه فرهنگ آن‌ها تحت تأثیر فرهنگ یونانی قرار گرفته بود، در نتیجه پزشکی این دوره، آمیخته‌ای از طب اوستایی و طب یونانی بوده‌است، از پزشکان بزرگ این دوره می‌توان فرهاته و میتریدات را نام برد. بعد از اشکانیان، ساسانیان حدود ۴ قرن بر ایران حکومت کردند، در این مدت خدمات شایسته‌ای برای گسترش پزشکی انجام شد و بیشتر از قبل برای حفظ اصالت پزشکی ایران تلاش گردید. یقیناً بزرگترین اقدام آن‌ها تأسیس شهر جندی شاپور و ساخت دانشگاه جندی شاپور در آن بوده‌است. برخی از اقدامات پزشکی دوره ساسانیان و دانشگاه جندی شاپور:
- جمع‌آوری آثار طبی و فلسفی از سرزمین‌های دیگر و بازگشت آن به ایران
- احیای طب بر پایه اصول طب اوستایی با وجود تأثیر از طب یونانی
- دعوت از اساتید و پزشکان بزرگ هندی، یونانی و... برای تدریس و شرکت در بحث‌ها به جندی شاپور
- برگزاری اولین همایش علمی جهان در دربار انوشیروان و برگزاری جلسات پزشکی و مناظرات علمی با نظارت جبراییل درستبد
- فرستادن برزویه طبیب به هند برای بازگرداندن کتب فارسی و دعوت از دانشمندان هندی
به‌طور کلی دو حکومت اشکانی و ساسانی در راستای حفظ و گسترش طب ایرانی که پس از حکومت ۳۰۰ سالهٔ نوادگان اسکندر به تاراج رفته بود، سوزانده شده بود یا پس از استنساخ از بین رفته بود، و بهبود سلامت مردم پرداختند و کمک‌های اعظمی به طب اوستایی کردند با تأثیر این حکومت‌ها بسیاری از آثار ارزشمند طب ایرانی احیا شد و پزشکی ایران دوباره قدرت و صلابت خود را به دست آورد.
| تاریخ‌های علوم پایهٔ پزشکی |  |
|
|---|---|---|
| تاریخ‌های تخصص‌ها | ||
| پزشکی در جوامع باستان | ||
| تاریخ روش‌های پزشکی | ||
| فجایع و همه‌گیری‌ها | ||
