| سنگ صفرا | |
|---|---|
 | |
| سنگ صفرا معمولاً در کیسه صفرا تشکیل میشود و در صورت مسدود کردن مجاری صفراوی، احتمال ایجاد درد و عوارض بعدی وجود دارد. | |
| تخصص | جراحی عمومی |
| نشانه‌ها | بدون علائم، درد کرامپی سمت راست و بالای شکم |
| عوارض | التهاب کیسه صفرا، پانکراتیت، التهاب کبد |
| دورهٔ معمول آغاز | پس از ۴۰ سالگی |
| عوامل خطر | قرص ضدبارداری، بارداری، سابقهٔ خانوادگی، چاقی، دیابت، بیماریهای کبدی، کاهش وزن سریع |
| روش تشخیص | تشخیص با توجه به علائم، بررسی با روش‌های فراصوت برای تشخیص و تأیید نهایی |
| پیشگیری | کنترل وزن، تغذیه از غذاهای دارای فیبر و فاقد قندهای ساده |
| درمان |
در موارد بدون علائم: بدون اقدامات درمانی، تجویز اورسودوکسی کولیک (UDCA) و چنوداوکسی کولیک اسید در موارد همراه با درد: جراحی ئی‌آرسی‌پی و کوله‌سیستکتومی |
| فراوانی | ۱۰ تا ۱۵ درصد از بزرگسالان (در کشورهای توسعه‌یافته) |
| طبقه‌بندی و منابع بیرونی | |
سنگ کیسه صفرا (به انگلیسی: cholelithiasis یا gallstone) یعنی تشکیل سنگ در داخل کیسه صفرا که معمولاً به‌دلیل ته‌نشینی ترکیبات صفرا ایجاد میشود. کیسه صفرا عضوی در بخش تحتانی کبد است که صفرای ترشح شده از کبد در آن تجمع یافته هنگام نیاز از طریق مجرای صفراوی مشترک (CBD) به روده باریک ریخته میشود. سنگ کیسه صفرا بسیاری اوقات (تقریبا در ۸۰ درصد از موارد) هیچ علامتی ندارد و به درمان نیز نیاز ندارد. سنگ کیسه صفرای علامت‌دار ممکن است موجب التهاب کیسه صفرا شود. علائم بیماری به صورت کولیک صفراوی (درد به مدت ساعت‌ها در ربع فوقانی راست شکم که به پشت و شانه راست انتشار دارد) گاه همراه با تهوّع و استفراغ است. گاهی درد به دنبال مصرف غذای چرب میباشد. ممکن است فرد، سال‌ها سنگ کیسه صفرا داشته باشد ولی وارد مرحله حااد نشود.
فراوانی
سنگ کیسه صفرا در این افراد بیشتر دیده میشود: خانم‌های میانسال (بالای ۴۰ سال)، بارداری، چاقی، کاهش وزن سریع، رژیم غذایی پرچرب و کم فیبر، سابقه خانوادگی بیماری کیسه صفرا. تنها ۲۵ درصد افراد دارای سنگ کیسه صفرا به التهاب کیسه صفرا مبتلا می‌شوند.
تشخیص
سونوگرافی روش استاندارد طلایی برای تشخیص بوده و کلانژیوگرافی آندوسکوپیک پس رونده (ERCP) گاه در تشخیص و درمان سنگ‌های مجاری صفراوی مفید است.
علت و عوامل خطر زا
علت ایجاد سنگ صفرا هنوز کاملا شناخته شده نیست اما تصور میشود علت تشکیل سنگ در کیسه و یا مجاری صفراوی ناشی از برهم خوردن ترکیبات موجود در صفرا است. تحقیقات نشان میدهد که در 80% موارد علت تشکیل این سنگ ها افزایش مقدار کلسترول داخل صفرا است و در 20% موارد علت تشکیل سنگ های صفرا مشکلات ساختاری یا انسداد در مسیر خروج صفرا میباشد. عوامل متعددی از جمله مصرف برخی داروها ، سوابق خانوادگی و ژنتیک، کاهش و افزایش وزن شدید و نیز برخی مشکلات کبدی میتواند احتمال سنگ صفرا را افزایش دهد. به طور کلی افراد زیر در معرض ابتلا به سنگ کیسه صفرا میباشند:
- زنانی که از داروهای ضد بارداری هاوی استروژن و پروژسترون استفاده میکنند.
- افرادی که اخیرا دچار کاهش وزن شدید شده اند
- بیماری که به سیروز کبدی و هپاتیت پیشرفته مبتلا هستند
- افرادی که به بیماری سندرم روده تحریک‌پذیر و بیماری کرون مبتلا میباشند.
- کسانی که یکی از اعضای درجه یک خانواده آنها به سابقه ابتلا به سنگ کیسه صفرا را دارد.
- افرادی که برای مدت طولانی تحت درمان با سفتریاکسون بوده اند.
درمان
جراحی
کیسه صفرا به‌طور کلی به دو روش جراحی باز و لاپاراسکوپی کیسه صفرا انجام میشود. در روش باز با برش پوستی معمولاً زیر دنده‌ها در سمت راست، کیسه صفرا و سنگ‌ها خارج میشود.
در روش لاپاراسکوپی چند سوراخ کوچک حدود ۱ تا ۱٫۵ سانتیمتری در پوست شکم ایجاد شده و عمل جراحی از این طریق انجام میشود.
عمل جراحی کیسه صفرا خصوصاً در بین خانم‌ها بسیار شایع است و با انجام این عمل جراحی علاوه بر از بین بردن درد، از بروز عوارض ذکر شده و همچنین سرطان کیسه صفرا جلوگیری میشود.
مزایا و معایب
چسبندگی یکی از مشکلاتی است که پس از عمل جراحی باز ممکن است برای فرد ایجاد شود، اما در لاپاراسکوپی چون شکم باز نمی‌شود، در معرض هوای محیط قرار نمی‌گیرد و بافت بدن با لوازمی که هنگام عمل استفاده میشود تماس ندارد، چسبندگی خیلی کمتری ایجاد می‌کند.
یکی از فواید لاپاراسکوپی کوچک بودن اسکار عمل است، به عنوان مثال اگر عمل جراحی بستن لوله‌های رحم به روش جراحی باز انجام شود، باید برش جراحی حداقل به اندازه ۷–۸ سانتی‌متر ایجاد شود، اما در این روش با دو سوراخ ۰٫۵ سانتیمتری تا حداکثر ۱ سانتیمتری می‌توان عمل را انجام داد. با توجه به این که در روش لاپاراسکوپی اسکار عمل کوچک‌تر از جراحی باز است، انتظار می‌رود عوارض و مشکلات پس از عمل نیز کمتر باشد.
این مسئله هم از نظر زیبایی به نفع بیمار است و هم به او کمک می‌کند پس از جراحی خیلی سریع‌تر به زندگی روزمره برگردد و کارهای عادی را از سر بگیرد.
احتمال عفونت نیز در این روش بسیار کمتر است. همچنین در روش جراحی باز، داخل شکم به خوبی روش لاپاراسکوپی روشن نمی‌شود و چون اعضای بدن روی هم قرار گرفته‌اند، ممکن است خیلی از بافت‌ها به‌خوبی دیده نشود، اما این مشکلات در لاپاراسکوپی وجود ندارد. دمیدن گاز داخل شکم که در روش لاپاراسکوپی انجام میشود، برای برخی افراد خطرناک است، بنابراین افرادی که زمینه بیماریهای قلبی یا تنفسی دارند، نباید از این روش استفاده کنند.
با توجه به این‌که این روش ممکن است برای برخی افراد و به خصوص مبتلایان به بیماریهای خاص، دردسرساز شود. افرادی که به بیماریهای قلبی یا بیماریهای انسدادی ریه مبتلا هستند، نباید از این روش استفاده کنند؛ بنابراین لاپاراسکوپی برای افرادی که مشکل خاصی ندارند، سالم و در سنین مناسب هستند، هیچ گونه مشکلی ایجاد نمی‌کند.
انجام عمل جراحی به روش لاپاراسکوپی در سنین بالای ۶۰ سال چندان مناسب نیست و پزشکی که عمل لاپاراسکوپی را انجام میدهد، حتماً باید دوره‌های خاصی را گذرانده و در این زمینه مهارت کافی داشته باشد، چون این عمل، برای پزشک جراح کاری نسبتاً دشوار است.
نگارخانه
- https://radiopaedia.org/articles/gallstones-1?lang=us
- http://digestive.clinicman.org/خدمات/جراحی-لاپراسکوپی-کیسه-صفرا
- دورلند، فرهنگ لغات پزشکی
- واشینگتن، درمان‌های طب داخلی ۲۰۰۷
- http://www.mayo.edu/ translated by https://www.bimarsalamat.com/
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ سنگ کیسه صفرا موجود است. |