راست‌دستی و چپ‌دستی به معنای تمایل طبیعی افراد در بهره‌گیری بیشتر از دست راست یا دست چپ برای انجام کارهای گوناگون و به‌ویژه نوشتن است. بیشتر انسان‌ها راست‌دست هستند و برای انجام کارهای روزانه، بیشتر از دست راست خود استفاده می‌کنند. در مقابل، درصد کمتری از انسان‌ها چپ‌دست هستند. یکسان‌دستان گروه خیلی کوچکی از انسان‌ها هستند که توانایی استفاده از دست چپ و راست را به‌طور یکسان دارند.
آمار راست‌دستان
بر پایه پژوهش‌های گوناگون بین ۷۰ تا ۹۰ درصد جمعیت جوامع گوناگون، راست‌دست هستند. بقیهٔ این افراد عمدتاً چپ‌دست هستند. درصد بسیار کمی نیز توانایی استفاده از دو دست را دارند که یکسان‌دست نامیده می‌شوند. ۲۳ مرداد (۱۳ اوت) هر سال به نام روز جهانی چپ‌دست‌ها نامگذاری شده‌است. نام این روز در سال ۱۹۷۶ (میلادی) برابر با ۱۳۵۵ (خورشیدی) پیشنهاد شد و به تصویب رسید.
علل راست‌دستی و چپ‌دستی
هنوز دلیل قطعی تعیین دست مشخص نیست. گمان می‌رود که چپ‌دست بودن، ۲۵ درصد به ژنتیک و ۷۵ درصد به محیط مرتبط باشد. معمولاً نوزادان توانایی استفاده از هر دو دست را دارند و پس از چند ماه چپ‌دست یا راست‌دست می‌شوند. نظریه‌های مختلف، وراثت، یادگیری و فعالیت‌های مغزی در دوران جنینی و رشد را عامل تعیین چپ‌دستی یا راست‌دستی می‌دانند.
یافته‌های پژوهشگران دانشگاه ام.آی.تی. (مؤسسه فناوری ماساچوست) آمریکا نشان می‌دهد که در رحم مادر، مغز کودکان چپ‌دست آزادانه‌تر از مغز کودکان راست‌دست رشد می‌کند.
پژوهشگران دانشگاه آکسفورد، ژنی را کشف کردند که گمان می‌رود عامل بروز چپ‌دستی باشد. در افراد دارای این ژن، دو نیمکره چپ و راست مغز هماهنگی بهتری با هم دارند. افراد چپ‌دست احتمالاً مهارت‌های زبانی بهتری دارند. همچنین خطر ابتلا به اسکیزوفرنی در افراد چپ‌دست، کمی بیشتر و به بیماری پارکینسون اندکی کمتر است.
دیدگاه اجتماعی و فرهنگی
چپ‌دستی در بسیاری از جوامع، نوعی ناهنجاری و عادت ناپسند محسوب می‌شده‌است و معمولاً سعی بر این بوده که کودکان را به استفاده از دست راست تشویق کنند. Sinister در زبان لاتین به معنای چپ است و همزمان به معنی شوم و بد یُمنی است. در زبان فرانسوی، Gauche برای دو واژه چپ و ناشی بکار می‌رود و در زبان آلمانی، Linkisch به معنی چپ‌دست و آدم ناجور است.
چپ‌دستان سرشناس
روسای جمهور آمریکا
از میان رئیس‌جمهورهای ایالات متحده آمریکا، از میان هشت رئیس‌جمهور این کشور از جرالد فورد در ۱۹۷۴ تا کنون پنج تای آن‌ها چپ‌دست هستند و باراک اوباما پنجمین رئیس‌جمهور چپ‌دست این کشور است. از میان پنج رئیس‌جمهور آخر ایالات متحده، جرج بوش پسر و دونالد ترامپ چپ‌دست نیست.
- باراک اوباما، رئیس‌جمهور گذشته ایالات متحده آمریکا
- بیل کلینتون، چهل و دومین رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا
- جرج بوش پدر، چهل و یکمین رئیس‌جمهور آمریکا
- ریگان، چهلمین رئیس‌جمهور آمریکا
- جرالد فورد، سی و هشتمین رئیس‌جمهور آمریکا
آیدان گلگر بازیگر و گیتاریست آمریکایی
چپ‌دستان ایرانی
- استاد ایمان شنبه‌ای کبیر دندانپزشک و طراح لباس مشهور و معروف ایرانی
- گوگوش، فائقه آتشین معروف به گوگوش خواننده و هنرپیشه پرآوازه ایرانی
- رضاشاه پهلوی، بنیان‌گذار دودمان پهلوی
- ناصر فهیمی، پزشک متخصص و زندانی سیاسی
- محسن تنابنده، هنرپیشه، کارگردان و نویسنده ایرانی
- لاله اسکندری، هنرپیشه زن ایرانی
- نسرین خانم پویان (شنبه‌ای) همسر توتو و شاگرد استاد ایمان شنبه‌ای کبیر و همسر سابق آقا پوریا نخبه و مهندس نانو انرژی شهابیه
- مهران غفوریان، هنرپیشه و کمدین ایرانی
- فرهاد قائمیوصابر کاظمی، والیبالیست ایرانی و عضو تیم ملی والیبال مردان ایران
- نوشاد عالمیان، بازیکن تنیس روی میز ایرانی
- سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران (ابتدا راست‌دست بود اما پس از حادثه‌ای که برای دست راستش به‌وجود آمد، به اجبار چپ‌دست شد)
چپ‌دستان ناایرانی
نشریهٔ فایننشیال تایمز گزارشی داده که تعداد مدیران چپ‌دست در شرکت‌های فناوری اطلاعات تقریباً دوبرابر شرکت‌های غیر فناوری اطلاعات یا سنتی است.
افلاطون و ارسطو دو چهرهٔ نامدار چپ‌دست هستند.
بازآلدرین، ناپلئون، ژان دارک، هلن کلر، مرلین مونرو، ماری کوری، آلبرت اینیشتین، بیل گیتس، چارلی چاپلین، آیزاک نیوتن، لودویگ فان بتهوون، یوهان سباستیان باخ، میکل‌آنژ، پابلو پیکاسو، ویلیام شکسپیر، فریدریش نیچه، جرج مایکل، مهاتما گاندی، امینم، فیفتی سنت، آمیتاب باچان، تام کروز، رابرت دنیرو، نیکول کیدمن، تیم آلن، سارا جسیکا پارکر، آنتونی پرکینز، سیلوستر استالونه، آنجلینا جولی، لیدی گاگا، هانده ارچل، جیمی هندریکس، گونتر گراس، ژولیوس سزار، کانر مک‌گرگور، کیانو ریوز، تیلور هیل، آنا کندریک و رافائل نادال، جاستین بیبر، نایل هوران، ادولف هیتلر، از چپ‌دست‌های سرشناس هستند.
جستارهای وابسته
پانویس
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ راست‌دستی و چپ‌دستی موجود است. |
پیوند به بیرون
- چپ‌دستی کودک، موهبت آسمانی. علی‌اصغر فیاض. تهران: کتاب زمان، ۱۳۸۳
- وبگاه رسمی انجمن چپ دست‌های ایران