| میوه‌ی گاک | |
|---|---|
| |
| Shipova | |
| رده‌بندی علمی | |
| فرمانرو: | گیاهان |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | گیاهان گلدار |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | دولپه‌ای‌های نو |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | رزیدها |
| راسته: | کدوسانان |
| تیره: | کدوییان |
| سرده: | ممردیکا |
| گونه: | کدو خاردار |
| نام دوبخشی | |
|
Momordica cochinchinensis | |
کدو خاردار (نام علمی: Momordica cochinchinensis) نام یک گونه از تیره کدوییان است.
جايگاه كشت و ريشه واژه
میوه‌ی گاک در سراسر نيمروز خاورى(جنوب شرقی) آسیا در دسترسی است. رنگ نارنجی و سرخ این میوه نشان از وجود بتاکاروتن و لیکوپن در آن را دارد.
گاک (Gâc) یک واژه ویتنامی است که کوتاه شده نام qua gâc می‌باشد. qua پیشوندی است که برای دسته‌بندی میوه‌ها به کار می‌رود. به گاک، ملون سرخ (Red melon) نیز می‌گويند
توصیف گیاه
گاک گیاهی بالارونده (تاک = Vine) و دو پایه‌ای (گیاهی که اندام و گل‌های نر و ماده‌ی آن در دو پایه‌ی جداگانه قرار دارد) می‌باشد. در صورت فراهم بودن شرایط رشد در یک منطقه، این گیاه را بالای فنس‌ها و روی گیاهان وحشی دیگر می‌توان یافت. همچنین می‌تواند در ورودی باغ‌ها و خانه‌های روستایی (داخل یک توری و به صورت منظم) دیده شود. این گیاه می‌تواند تا ۲۰ متر رشد کند و رنگ آن پس از رشد به زرد متمایل خواهد شد. گاک در سال، یک بار میوه می‌دهد و فقط در همان فصل می‌توان آن‌ها را از فروشگاه‌های محلی تهیه کرد.
توصیف گل‌ها
گل‌های تولید شده توسط گیاه Momordica cochinchinensis ، یا به صورت تک، یا به صورت چندتایی و نر هستند. این گل‌ها کرک دار و به طور معمول طولشان ۵ تا ۱۰ سانتی‌متر است.
توصیف میوه
وقتی میوه‌ی گاک برسد، رنگ آن نارنجی تیره و شکل آن گرد و کشیده خواهد شد. (با طول حدودا ۱۳ سانتی‌متر و عرض حدودا ۱۰ سانتی‌متر)
پوست این میوه از خارهای کوچکی پوشیده شده است. گوشت میانی میوه‌ی گاک، تا حدی متراکم بوده و رنگ آن نارنجی روشن است. این قسمت طعم ملایمی شبیه به خیار دارد. هسته‌های قهوه‌ای و تیره‌ی این میوه نیز خوراکی می‌باشند که توسط کیسه‌های غشا مانند قرمز رنگی پوشیده شده‌اند و طعم ملایم و آجیلی دارند.
پرورش
پرورش گاک از طریق قلمه، روش مطمئن‌تری نسبت به پرورش آن از طریق بذر می‌باشد. رشد و پرورش از طریق بذر، شرایط سختی را برای گیاه به وجود می‌آورد و آن را نسبت به عواملی از جمله شرایط آب و هوایی، عمر گیاه و زمان استراحت (Dormancy) آن حساس می‌کند.
یک روش جایگزین موفق برای پرورش گاک، پیوند زدن یک قلمه‌ی ماده از گیاه، به یک شاخه‌ی اصلی از نوع نر می‌باشد. این روش باعث تقویت قدرت باروری این گیاه خواهد شد. دو تا سه ماه پس از کاشت قلمه‌ی گاک، گل‌دهی آن شروع می‌شود. گرده افشانی این گل‌ها توسط حشرات مختلف یا به منظور باردهی بیشتر، به صورت دستی صورت می‌گیرد. هر گیاه در فصل مناسب خود، بین ۳۰ تا ۶۰ میوه تولید می‌کند که با توجه به شرایط محیطی، ممکن است تغییر کند.
برداشت
به دلیل زمان برداشت نسبتا کوتاه گاک [که اوج آن در ماه‌های دسامبر و ژانویه (اواسط آذرماه تا اواسط بهمن‌ماه) می‌باشد]، دسترسی به این میوه نسبت به دیگر میوه‌ها کمتر است.
یک میوه‌ی گاک رسیده و با کیفیت را از روی پوست یکدست نارنجی و قرمز، گوشت داخلی زرد، غشای کیسه مانند قرمز رنگ دور هسته و نرم بودن میوه به هنگام چیدن تشخیص می‌دهند.
بازرگانى
در آغاز سده ۲۱، بازاریابی و بازرگانى گاک به شکل آبمیوه، پودر میوه و مکمل‌های رژیم غذایی به دلیل وجود کاروتنوئیدها در آن، در داخل آسیا و خارج از آن، رونق گرفت و براى کشت بهتر و نگهدارى ويژگى هاى فیتوشیمیایی (مايه هاى شیمیایی موجود در گیاه) این میوه، روش‌های بهینه‌ای را نیز تدارک دیدند.
کاربرد
بكارگيرى از گیاه گاک در آشپزی و پزشكى سنتی، پيشينه باستانى دارد. در ویتنام، میوه و برگ این گیاه را برای پخت خوراك به كار می‌گرفتند. این میوه اکنون نیز در جشن‌های آغاز سال ویتنام (به نام têt)، ازدواج و دیگر مراسم، جایگاه ويژه اى دارد که از آن در پخت خوراك ويژه ای به نام "xôi gâc" به كار گرفته می‌شود؛ به این گونه که هسته و لایه کیسه مانند دور آن به همراه برنج پخته می‌شود و برنج رنگ سرخ و مزه گاک را به خودش می‌گیرد.
در چین باستان نیز از هسته این میوه برای درمان گونه هاى بیماری‌ها به كار مى گرفتند.
ارزش غذایی
میوه‌ی گاک سرشار از کاروتنوئیدها، به ویژه پرو_ویتامین A (بتاکاروتن) و لیکوپن می‌باشد. اسیدهای چرب موجود در روغن هسته‌ی گاک، به جذب موادی مانند بتاکاروتن کمک می‌کنند.
به دلیل وجود بتاکاروتن و لیکوپن، گاک به عنوان مکمل‌های رژیم غذایی به شکل کپسول یا مخلوط در آبمیوه نیز استفاده می‌شود. در ویتنام، بتاکاروتن خون فرزندانی که از غذای تهیه شده با گاک استفاده می‌کنند، نسبت به دیگران بیشتر است.
(به رنگدانه‌های گیاهی قرمز و نارنجی، بتاکاروتن می‌گویند که ماده‌ی پیش زمینه ساز ویتامین A می‌باشد. این ماده باعث تقویت بینایی و سیستم ایمنی بدن شده و از ابتلا به انواع سرطان‌ها و بیماری‌های قلبی_عروقی، جلوگیری می‌کند.)
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Gac
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ کدو خاردار موجود است. |