پروکسید استون

پروکسید استون
نام‌گذاری آیوپاک 33-Dimethyl-12-dioxacyclopropane (monomer) 3366-Tetramethyl-1245-tetraoxane (dimer) 336699-Hexamethyl-124 578-hexaoxacyclononane (trimer) 3366991212-Octamethyl-124 5781011-octaoxacyclododecane (tetramer)
دیگر نام‌ها Acetone peroxide peroxyacetone Mother of Satan
شناساگرها
شماره ثبت سی‌ای‌اس	۱۷۰۸۸-۳۷-۸ Y
پاب‌کم	536100
کم‌اسپایدر	۳۵۸۲۹۴۲ Y
جی‌مول-تصاویر سه بعدی	Image 1 Image 2
SMILES CC1(C)OOC(C)(C)OO1 (dimer) CC1(C)OOC(C)(C)OOC(C)(C)OO1 (trimer) CC1(OOC(OOC(OO1)(C)C)(C)C)C
InChI InChI=1S/C9H18O6/c1-7(2)10-12-8(3,4)14-15-9(5,6)13-11-7/h1-6H3 Y Key: ZTLXICJMNFREPA-UHFFFAOYSA-N Y InChI=1/C9H18O6/c1-7(2)10-12-8(3,4)14-15-9(5,6)13-11-7/h1-6H3 Key: ZTLXICJMNFREPA-UHFFFAOYAS
خصوصیات
فرمول مولکولی	C6H12O4 (dimer) C9H18O6 (trimer)
جرم مولی	148.157 g/mol (dimer) 222.24 g/mol (trimer)
شکل ظاهری	White crystalline solid
دمای ذوب	۹۱ درجه سلسیوس (۱۹۶ درجه فارنهایت؛ ۳۶۴ کلوین)
دمای جوش	97–160 °C
انحلال‌پذیری در آب	insoluble
خطرات
خطرات اصلی	Explosive
Explosive data
Shock sensitivity	High / moderate when wet
حساسیت اصطکاک	High / moderate when wet
سرعت انفجار	5300 متر بر ثانیه 17384 ft/s 3.29 miles per second
هم‌ارز تی‌ان‌تی	.83
به استثنای جایی که اشاره شده‌است در غیر این صورت، داده‌ها برای مواد به وضعیت استانداردشان داده شده‌اند (در 25 °C (۷۷ °F)، ۱۰۰ kPa)
Y (بررسی) (چیست: Y/N؟)
Infobox references

استون پروکسید از دسته مواد منفجرهٔ بسیار حساس و قدرتمند است. استاین ماده بر دو نوع است استون تری اکسید و استون دی اکسید استون تری اکسید پایدارتر از استون دی اکسید است. استون پروکسید جامد، سفید رنگ و بلوری است با این حال بسیار فرار است و به دلیل تجمع آن در زیر در، از حمل آن با ظروف در دار باید پرهیز کرد. این ماده در حالت خشک به شعله و شوک و ضربه حساس است و نگهداری آن بسیار مشکل و خطر ساز است ولی می‌توان آن را در درون آب یا الکل برای مدت زیادی نگهداری کرد. ترکیب نیتروسلولوز آغشته به استون (استون نیتروسلولوز را در خود حل می‌کند) با استون پروکسید آن را قویتر و پایدارتر می‌کند. استون پروکسید در حجم‌های مختلف خواص خاصی از خود نشان می‌دهد استون پروکسید در حجم‌های کمتر از ۲ گرم آتش می‌گیرد و در زیر یک ثانیه می‌سوزد ولی در حجم‌های بیش از ۲ گرم بدون نیاز به محفظهٔ بسته، بدون دود و شعله با صدای زیادی منفجر می‌شود و هیچ اثری از خود باقی نمی‌گذارد. استون پروکسید برای ساختن چاشنی‌های الکتریکی بسیار مناسب است و شوک‌های بسیار ضعیف نیز آن را فعال می‌کند.این ماده توانایی فعال سازی مواد منفجره غیر حساس را دارد و می‌توان با آن موادی همچون پتن، نیتروگلیسیرین، اسید پیکریک، متیل نیترات، را فعال کرد.

بمب‌گذاران انتحاری

استون پروکسید (تری‌استون تری‌پراکسید یا TATP) بسیار مورد توجه و استفادهٔ تروریست‌ها و بمب‌گذاران انتحاری قرار گرفته‌است چون سنسورهای فرودگاه‌ها و اماکن نظامی قادر به شناسایی آن نیستند و این امر به دلیل عدم وجود عنصر نیتروژن در آن است. همچنین این ماده از ترکیب دو ماده‌ای است که در هر داروخانه‌ای یافت می‌شود، استون و آب اکسیژنه. این ماده که قابلیت انفجاری بسیار زیادی دارد به گرما، ضربه و اصطکاک بسیار حساس است.

راه‌های شناسایی و تشخیص

نیاز امنیتی به شناسایی این ماده سبب شده شیمی‌دان‌ها در نقاط مختلف دنیا به دنبال یافتن راه شناسایی آن باشند.

اسکنر فشار بخار

فشار بخار قابلیت تبدیل یک ماده از از حالت جامد به گاز است و پراکسید استون به سادگی می‌تواند به گاز تبدیل شود. بنابراین، حداقل به صورت نظری، بمب‌گذاری که جلیقه انفجاری حاوی پراکسید نیتروژن پوشیده باید آنقدر گاز متصاعد کند که حسگر بتواند آن را تشخیص دهد. پژوهشگران یک ردیاب (اسکنر) دستی ساخته‌اند که پراکسید استون و دیگر مواد انفجاری را با استفاده از حسگرهای رنگ‌سنج (colorimetric) تشخیص می‌دهد. وقتی گاز پراکسید استون وارد حسگر می‌شود، در معرض یک کاتالیزور اسیدی جامد قرار می‌گیرد. اسید، پراکسید استون را به اجزای تشکیل دهنده‌اش تجزیه می‌کند، یعنی آب آکسیژنه و استون. آب اکسیژنه که یک اکسیدکننده ناپایدار است با مولکول‌های رنگ که در حسگر وجود دارند واکنش نشان می‌دهد و باعث تغییر رنگ آن می‌شود. این حسگر پرتابل بسیار حساس است و حتی تغییر دو مولکول در یک میلیارد مولکول پراکسید استون را ردیابی و راز بمب‌گذار انتحاری را فاش می‌کند. همچنین یک حسگر پیشرفته‌تری ساخته شده که تغییر رنگ را شناسایی می‌کند و در حدود دوازده ماده منفجره مختلف را تشخیص می‌دهد.

حسگر گرما

این حسگری از اکسید قلع به عنوان کاتالیزور استفاده می‌کند. واکنش پراکسید استون با این کاتالیزور گرما تولید می‌کند و حسگر، گرما را تشخیص می‌دهد.

سگ

البته می‌توان سگ‌ها را آموزش داد تا بوی پراکسید استون را تشخیص دهند اما حسگرهای شیمیایی از سگ‌ها قابل اعتمادترند.

روش تهيه پروکسید استون(TATP):

ابتدا استون را براي يکي دو ساعت در يخچال بگذاريد تا خوب خنک شود. 50 ميلي ليتر از آنرا با ظرف مدرج اندازه بگيريد و در ظرف شيشه اي بزرگ بريزيد.

سپس 30 ميلي ليتر هيدروژن پراکسید(آب اکسیژنه)به آن اضافه کنيد و خوب بهم بزنيد.

درون یک لگن پلاستيکي را پر از مخلوط يخ و نمک بکنيد. (به مقدار زيادي يخ احتياج داريد)

ظرف محتوي استون و آب اکسيژنه را داخل لگن بگذاريد و دماي آن را اندازه گيري کنيد.‌ وقتي به زير 5 درجه ساني گراد رسيد:

به کمک قطره چکان يا پيپت 3 ميلي ليتر اسيد سولفوريک را بصورت خيلي آرام و قطره قطره به مخلوط اضافه کنيد. اين کار را بايد با دقت و حوصله زياد انجام دهيد و مواظب باشيد تا دماي مخلوط بين 5 تا 10 درجه سانتي گراد ثابت بماند.

اگر دما بالا رفت، ريختن اسيد را متوقف کنيد و يخ بيشتري داخل لگن بريزيد تا دما دوباره پائين بيايد.

در حيني که مشغول ريختن اسيد هستيد, و وقتي تمام اسيد را به مخلوط اضافه کرديد تا 5 دقيقه با يک ميله پلاستيکي يا شيشه اي، مخلوط را هم بزنيد.

سپس مخلوط را در یک ظرف پیرکس بريزيد و ظرف را براي 24 ساعت داخل لگن يخ قرار بدهيد.

بعد از 24 ساعت, بلورهاي سفيد رنگ استون پروکسيد در ته ظرف جمع ميشوند.

بلورهاي داخل ظرف را به کمک کاغذ صافي و قيف صاف کنيد و با مقداري آب سرد آنها را بشوئيد. و سپس کاغذ را در محلي خشک و خنک بگذاريد تا خشک شود. استون پروکسيد آماده است.

همواره‌ در تهيه مواد منفجره محتاطانه عمل کنید.

م.ا.سلیمیان.ن

جستارهای وابسته

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Acetone peroxide». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۷ دی ۱۳۹۲.