 روابط نزدیک |
|---|
نفقه طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی ایران، عبارتست از: همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه‌های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض. ملائت و توانایی اقتصادیِ مرد یا وضعیت خانوادهٔ پدری زن، ملاکی برای تعیین میزانِ نفقه «نیست».
ریشه‌شناسی
نَفَقه در لغت به معنیِ هزینه، خرج، اخراجات، خرج هر روزه، خرجی، آمده‌است.
نَفَقه یعنی انفاق، و کمک کردن از باب نیکوکاری است؛ البته این نفقه بعضاً الزام‌آور می‌شود مانند نفقه زوجه و نفقه اقارب و خویشاوندان.
لزوم نفقه برای زوجه
ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی بیان می‌دارد همین که نکاح به‌طور صحت واقع شد روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می‌شود دو شرط زیر برای وجوب نفقه ضروری است:
۱-دایمی بودن عقد که قانون مدنی در ماده ۱۱۰۶ تصریح دارد: در عقد دایم نفقه زوجه به عهده شوهر است.
۲-تمکین کامل زوجه
نفقه زن در دوران عقد
اصولادر دوران عقد زن و مرد در یک منزل سکونت ندارند و رابطه زناشویی زن و مرد تا قبل از ازدواج، مرسوم نیست و به اصطلاح زوجه باکره است. بنابراین، در اینجا نه تمکین عام محقق شده است و نه تمکین خاص. به همین دلیل است که برخی عقیده دارند که نفقه زن تنها پس از ازدواج به زن تعلق می گیرد و قبل از ازدواج یعنی در دوران عقد نفقه ای به زن تعلق نمی گیرد، اما چنین نکته ای قابل پذیرش نیست. چرا که بر اساس ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی همین که نکاح به طور صحت واقع شد، روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می شود.
شرایط وجود نفقه
در صورتی که زن از تمکین خودداری نماید و به عبارت دیگر ناشزه محسوب شود حق او بر نفقه، معلق بر تمکین خواهد شد. و هرگاه به تشدید مبانی خانواده و حسن برخورد با همسر اهتمام ورزد، نفقه وی نیز، دوباره برقرار خواهد شد.
عدم حسن معاشرت در روابط زوجین، و خروج از این مرز و تغییر آن به سمت سوءمعاشرت، زوجه را مصداق نشوز قرار می‌دهد و در چنین موضعی، نفقه او ساقط می‌شود.
با وجود تهیه منزل متعارف و متناسب با شأن زن، اگر زندگی در آنجا موجب ضرر و زیان بدنی (آزار و اذیت) یا شرافتی زن باشد، خروج او از منزل موجب «نشوز» و «عدم اطاعت» زن نمی‌شود.
انواع نفقه در متون قانونی ایران
در متون قانونی، نفقه بر ۳ نوع قید شده که بنا به درجه اهمیت به این ترتیب می‌توان آن را ذکر نمود:
- نفقه زوجه: مسکن و پوشاک و خوراک و اثاث خانه در حدود مناسبت عرفی یا وضع زوج و خادم در صورت عادت زوجه به داشتن خادم یا حاجت او به واسطه ناخوشی یا نقص عضوی
- نفقه اقارب: مسکن، اثاث خانه، خوراک و پوشاک به قدر رفع حاجت با در نظر گرفتن درجه استطاعت انفاق‌کننده
- نفقه زندانی: خوراک و پوشاک و دوا و طبیب و حمام زندانی را گویند.
موارد نفقه
- غذا: غذا اساسی‌ترین بخش نفقه را تشکیل می‌دهد که برای ادامه حیات هر فرد ضرورت دارد. معیار در غذا، مقداری است که برای سیر کردن او کافی باشد و در کیفیت و جنس باید به عرف مراجعه کرد. از این رو، آنچه که برای امثال او متعارف است و با مزاج او سازگاری دارد و آنچه که به آن عادت کرده، به گونه‌ای که به ترک آن ضرر می‌بیند باید برایش تهیه شود.
- لباس: در مقدار و جنس لباس، باید عادت امثال او و شهری که در آن ساکن است و همچنین به فصلهایی از سال که به لباس نیاز پیدا می‌کند، ملاک قرار گیرد؛ چون در کمیت، کیفیت و جنس لباس نسبت به این مسائل اختلافی فاحش پیدا می‌شود. اگر زن اهل تجمل و زیباپوشی است و به لباسهای زینتی و تجملی نیاز دارد واجب است که علاوه بر دیگر لباسها، به حسب حال امثال او، برایش تهیه شود.
- مسکن: حق مسکن از مهم‌ترین ارکان نفقه است و مرد وظیفه دارد به عنوان سرپرست خانواده برای همسر خود منزلی مناسب و در شأن او برگزیند و آرامش خاطر او را فراهم سازد؛ بنابراین، زن حق دارد در خانه‌ای که متناسب و معمول امثال اوست سکونت داده شود؛ حتی می‌تواند از شوهرش خانه‌ای مستقل بخواهد که متعلق به خودش شود یا برایش اجاره کند.
- لوازم خانه: لوازم منزل از مهم‌ترین ضروریات زندگی است که کمیت و کیفیت به عرف و عادت موکول می‌شود. بر این پایه، مجموعه وسایلی که برای تأمین حداقل نیازهای معیشتی زن ضرورت دارد باید برایش تهیه شود.
- خدمتکار: اگر زن، از خانواده‌های اشراف -که دارای خدمتکار و کلفت هستند- باشد، مرد باید برایش خدمتکار بگیرد؛ گرچه به بیش از یک نفر نیاز داشته باشد.
- هزینه‌های درمانی و بهداشتی: هزینه داروهایی که زن به‌طور متعارف به آن نیاز دارد و هزینه نظافت و بهداشت فردی او بر عهده شوهر است.
۷- هزینه سفر: مخارج سفر زن اگر بیشتر از مخارج وطن باشد با شوهر نیست، ولی اگر شوهر مایل باشد که زن را سفر ببرد باید خرج سفر او را بدهد.
نفقه خویشان و نزدیکان
خویشاوندان در اینجا عبارتند از:
- فرزندان و نوه‌ها، اگر چه پایین‌تر روند (مانند نبیره و نتیجه).
- پدر و مادر و پدربزرگها و مادربزرگها، اگر چه بالاتر روند.
نفقه این دو دسته -خواه مرد باشند یا زن، کوچک یا بزرگ، مسلمان یا کافر- به تفصیلی که می‌آید، بر مرد واجب است؛ ولی نفقه دیگر نزدیکان، به ویژه کسانی که از او ارث می‌برند، استحباب دارد.
پیوند به بیرون
- «زن، حق خروج از منزل، حق کار و اذن شوهر». بشارت - افغانستان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ آوریل ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۲۰.