 |
| بخشی از نوشتارها دربارۀ علم |
علم (به انگلیسی: Science) تلاشی نظام‌مند است که دانش را در قالب توضیحات و پیش‌بینی‌های قابل آزمایش دربارهٔ تمامیت جهان می‌سازد و سازمان می‌دهد.
یک معنای قدیمی‌تر و نزدیک، که امروزه هنوز هم به کار می‌رود، متعلق به ارسطو است و دانش علمی را مجموعه‌ای از آگاهی‌های قابل اتکا می‌داند که از لحاظ منطقی، قابل توضیح باشند. همچنین گاه به مجموعه گزاره‌ها و اطلاعاتی گفته می‌شود که دانشمندان در کاوش‌های علمی حول یک موضوع یا برای تأمین یک هدف گردآورده‌اند و بین آنان بر اساس زبان علوم مورد گفتگو قرار می‌گیرد.
واژه‌شناسی
واژهٔ علم از زبان عربی، وارد زبان فارسی شده‌است. برخی واژه دانش را به‌جای علم به‌کار می‌گیرند؛ ولی باید توجه داشت علم و دانش، دارای دو تعریف متفاوت هستند. در زبان انگلیسی، واژه لاتین science برای علم به‌کار گرفته می‌شود و واژه knowledge، برای دانش. در زبان پهلوی واژه‌های هم عرض علم اینهاست: داناگیْه، هوداناگیْه، فْرهَنگ، فَرزَنیه. ویدا و چیستا هم برابرهایی هستند که از زبان اوستایی برگرفته شده‌اند.
تاریخ علوم
از عصر کلاسیک علوم به عنوان یک نوع دانش با فلسفه ارتباط نزدیکی داشتند. در اوایل عصر مدرن دو کلمهٔ علم و فلسفه در زبان انگلیسی به جای هم به کار برده می‌شدند. در سدهٔ ۱۷ میلادی فلسفهٔ طبیعی (که امروز علوم طبیعی نامیده می‌شود) به تدریج از فلسفه جدا شد. با این حال علم همچنان کاربردی وسیع برای توضیح آگاهی‌های مطمئن در مورد یک موضوع داشت. به همین ترتیب هم امروزه نیز در عصر مدرن همچنان علم برای موضوعاتی همچون علم کتابداری یا علوم سیاسی کاربرد دارد.
در عصر مدرن، علم معادل علوم طبیعی و فیزیکی به کار می‌رود، لذا محدود به شاخه‌هایی از آموختن است که به پدیده‌های دنیای مادی و قوانین آن‌ها می‌پردازد. این هم‌اکنون معنای غالب علم در کاربرد روزمره‌است. این معنای محدودتر از علم که خود بخشی از علم شده‌است، تبدیل به مجموعه‌ای از تعریف‌های قوانین طبیعت شده که بر مبنای مثال‌های اولیه‌ای همچون قانون کپلر، قوانین گالیله و قوانین حرکت نیوتن بنا شده‌اند. در این دوره رایج‌تر شد که به جای فلسفه طبیعی علوم طبیعی به کار رود. در طی سدهٔ نوزدهم میلادی کلمهٔ علم بیش از پیش مرتبط به مطالعهٔ منظم دنیای طبیعت شد، شامل فیزیک، شیمی، زمین‌شناسی و زیست‌شناسی. این منجر به قرارگیری مطالعات تفکر انسان و جامعه در یک برزخ زبان‌شناسی شد؛ که در نهایت منجر به قرارگیری این مطالعات دانشگاهی در زیر عنوان علوم اجتماعی شد. به همین ترتیب هم امروز قلمروهای بزرگی از مطالعات منظم و دانش وجود دارند که زیر سرفصل کلی علم قرار دارند، همچون علوم کاربردی و علوم صوری.
به‌طور کلی اطلاعات مجموعه‌ای از داده‌های خام و پردازش نشده‌است. پردازش اطلاعات علم را خلق می‌کند، و علمی که روشش تجربی و نتایجش آزمون پذیر و موضوعش جهان خارج باشد، علم تجربی نامیده می‌شود.
| تعریف علمی سیستماتیک دارد | ||||
| با روش علمی با آن برخورد می‌شود | ||||
| علمی می‌نماید | ||||
| خرافه | شبه‌علم | علم حاشیه‌ای | علم اولیه | علم (جریان رایج) |
مفهوم دیگر علم در زبان فارسی
در مقابل مفهوم علم به‌طور خاص وجود دارد که معادل انگلیسی (science) است که از ریشه لاتینی «ساینتیا» به معنای دانستن گرفته شده‌است و متناظر با آن بخشی از دانش بشری است که از طریق روش‌های تجربی حاصل شده‌است و قواعد علوم تجربی بر آن حاکم است.
تولید علم
تولید علم یک واژه اشتباه (غلط مصطلح) است؛ و به جای تولید علمی بکار رفته‌است. وقتی در موتورهای جستجوگر معادل انگلیسی و فرانسه این واژه را جستجو می‌کنیم نتیجه ای نمی‌یابیم از این واژه فقط در ایران استفاده شده‌است. باید توجه داشت که واژه‌ها ابزار تفکراند. کاربرد اشتباه آن‌ها باعث ایجاد اغتشاش فکری و انحراف فکری می‌شود. در یکی دو دهه اخیر این واژه ابداعی و واژه‌های مشابه مثل تولید اندیشه، تولید فرهنگ تولید معرفت، تولید عالم، باعث آلوده سازی محیط‌های علمی به مفهوم‌های اشتباه و ایجاد مشکلاتی برای گسترش واقعی علم شده‌است. یکی از کژتابی‌های به وجود آمده این است که پیشرفت علم با تولید محصولات علمی مثل مقاله و پایان‌نامه اشتباه می‌شود. علم تولید کردنی نیست علم را می‌توان فراگرفت یا توسعه داد یا کشف کرد.
منابع
- فرهنگستان زبان و ادب فارسی
- مصیبت نامه، عطار نیشابوری، به کوشش واصل نورانی
- عبدالکریم سروش. علم چیست، فلسفه چیست.. حکمت، ۱۳۷۵.
Max Born (1949, 1965) Natural Philosophy of Cause and Chance points out that all knowledge, including natural or social science, is also subjective. Page 162: "Thus it dawned upon me that fundamentally everything is subjective, everything without exception. That was a shock." See: intersubjective verifiability
جستارهای وابسته
- علم‌گرایی
- تاریخ علم
- نظریه علمی
- انقلاب علمی
- جامعه‌شناسی علم
- دانش
- شناخت
- اطلاعات
- داده
- اصل
- علم مواد
- علم مواجهه
- علم‌سنجی
- علوم ارتباطات
- علوم ارتباطات اجتماعی
- علوم اطلاعات
- علوم اربعه
- علوم ادراکی
- علوم ادبی
- علوم اجتماعی
- علوم اطلاع‌رسانی
- علوم اعصاب
- علوم اعصاب رفتاری
- علوم اعصاب شناختی
- علوم اعصاب فرهنگی
- علوم اعصاب محاسباتی
- علوم اقتصاد
- علوم انسانی
- علوم انسانی دیجیتال
- علوم اوائل
- علوم آزمایشگاهی
- علوم باز
- علوم بلاغت
- علوم بنیادی
- علوم بهداشت
- علم به زبان ساده
- علوم بین رشته‌ای
- علوم پایه
- علوم پایه پزشکی
- علوم پرورشی
- علوم پزشکی
- علوم پزشکی ساری
- علوم پزشکی یزد
- علوم تجربی
- علوم تربیتی
- علوم تشریحی
- علوم تصمیم و مهندسی دانش
- علوم تغذیه
- علوم جزایی و جرم‌شناسی
- علوم جزایی و جرم‌شناسی
- علوم جزایی و جرم‌شناسی
- علوم جفر
- علوم جوی
- علوم حاشیه ای
- علوم حیات
- علوم خاک
- علوم دامی
- علوم رادیویی
- علوم رایانه
- علوم رایانه در ورزش
- علوم رایانه نظری
- علوم رسمی
- علوم رفتاری
- علوم ریاضی
- علوم ریاضی ابتدایی مدرن
- علوم ریاضی و فنی (گروه آزمایشی)
- علوم زمین
- علوم زیست‌محیطی زمین
- علوم زیستی
- علوم سامانه‌ها
- علوم سخت
- علوم سیاسی
- علوم شناختی
- علوم شناختی در ایران
- علوم شیمی
- علوم صوری
- علوم طبیعی
- علوم عاطفی
- علوم عقلی
- علوم غریبه
- علوم فرینج
- علوم فضایی
- علوم فیزیکی
- علوم قانونی
- علوم کاربردی
- علوم کتابداری
- علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی
- علوم کشاورزی
- علوم کنترل
- علوم کاربردی
- علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی
- علوم کنترل
- علوم گیاهی
- علوم مالی
- علوم محاسباتی
- علوم محاسباتی اعصاب
- علوم محیط زیست و انرژی
- علوم محیطی
- علوم مدنی
- علوم مدیریت
- علوم مقدماتی
- علوم مهندسی
- علوم نرم
- علوم نظامی
- علوم نظری رایانه
- علوم و تحقیقات تهران
- علوم و تحقیقات فارس
- علوم و صنایع غذایی
- علوم و فناوری اطلاعات
- علوم و فناوری در اسرائیل
- علوم و فناوری غواصی
- علوم و فناوری محیط زیست
- علوم و مهندسی شیلات
- علوم وب
- علوم‌اعصاب
- علوم‌انسانی
- علوم‌سیاسی
- علوم‌شناختی
- علوم‌طبیعی
- فلسفه علم
پانویس
پیوند به بیرون
-
آیا مردم در مسائل علمی همیشه پیرو دانشمندان اند؟ بایگانی‌شده در ۳ اوت ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به علم در ویکی‌گفتاورد موجود است. - علم؛ کالا یا معرفت؟
- "منابع پیشنهادی دانشگاه آکسفورد برای شروع به یادگیری رشته‌های علمی گوناگون مناسب برای دارندگان دیپلم و بالاتر از آن" (به انگلیسی). Retrieved 13 April 2018.
