سدیم هیدروژن‌کربنات

سدیم هیدروژن‌کربنات
نام‌گذاری آیوپاک Sodium hydrogen carbonate
دیگر نام‌ها Baking soda bicarbonate of soda nahcolite sodium bicarbonate sodium hydrogencarbonate
شناساگرها
شماره ثبت سی‌ای‌اس	۱۴۴-۵۵-۸ Y
پاب‌کم	۵۱۶۸۹۲
کم‌اسپایدر	۸۶۰۹ Y
UNII	8MDF5V39QO Y
شمارهٔ ئی‌سی	205-633-8
دراگ‌بانک	DB01390
KEGG	C12603 Y
MeSH	Sodium+bicarbonate
ChEBI	CHEBI:32139 Y
ChEMBL	CHEMBL۱۳۵۳ Y
شمارهٔ آرتی‌ئی‌سی‌اس	VZ0950000
کد اِی‌تی‌سی	B05CB04,B05XA02 (WHO)‎ QG04BQ01
مرجع بیلشتین	4153970
جی‌مول-تصاویر سه بعدی	Image 1
SMILES [Na+].OC([O-])=O
InChI InChI=1S/CH2O3.Na/c2-1(3)4;/h(H2,2,3,4);/q;+1/p-۱ Y Key: UIIMBOGNXHQVGW-UHFFFAOYSA-M Y InChI=1/CH2O3.Na/c2-1(3)4;/h(H2,2,3,4);/q;+1/p-۱ Key: UIIMBOGNXHQVGW-REWHXWOFAQ
خصوصیات
فرمول مولکولی	NaHCO 3
جرم مولی	84.007 g mol-1
شکل ظاهری	کریستال سفید
بوی	بدون بو
چگالی	2.20 g cm-3
دمای ذوب	۵۰ درجه سلسیوس (۱۲۲ درجه فارنهایت؛ ۳۲۳ کلوین)
دمای جوش	۸۵۱ درجه سلسیوس (۱٬۵۶۴ درجه فارنهایت؛ ۱٬۱۲۴ کلوین)
انحلال‌پذیری در آب	9 g/100 mL 69 g/L (0 °C) 96 g/l (20 °C) 165 g/l (60 °C) 236 g/L (100 °C)
انحلال‌پذیری	غیرقابل حل در اتانول
log P	-0.82
اسیدی (pKa)	10.329 6.351 (carbonic acid)
ضریب شکست (nD)	1.3344
داروشناسی
Routes of administration	تزریق وریدی، دهانی
ترموشیمی
آنتروپی مولار استاندارد So298	102 J·mol-1·K-1
آنتالپی استاندارد تشکیل ΔfHo298	-948 kJ·mol-1
ترکیبات مرتبط
دیگر آنیون‌ها	سدیم کربنات
دیگر کاتیون‌ها	بی‌کربنات آمونیوم بی‌کربنات پتاسیم
ترکیبات مرتبط	سدیم بی‌سولفات سدیم فسفات
به استثنای جایی که اشاره شده‌است در غیر این صورت، داده‌ها برای مواد به وضعیت استانداردشان داده شده‌اند (در 25 °C (۷۷ °F)، ۱۰۰ kPa)
Y (بررسی) (چیست: Y/N؟)
Infobox references

سدیم هیدروژن‌کربنات یا سدیم بی‌کربنات با فرمول NaHCO₃ یکی از نمکهای سدیم در ترکیب با کربنیک اسید است که تنها یک اسیدی این ترکیب با سدیم جایگزین شده‌است. این ترکیب، بی‌بو و بی‌طعم است که کمی دارای خاصیت بازی است و به صورت پودر سپید یا بلورین است و به آن جوش شیرین می‌گویند. بی‌کربنات جاذب رطوبت و بوگیر است. از این ماده برای متخلخل کردن خمیر نان نیز استفاده می‌شود.

فرآوری

بی‌کربنات سدیم بیشتر به وسیلهٔ فرایند سلوی ساخته می‌شود که همان واکنش کلرید سدیم، آمونیاک و کربن دی‌اکسید در آب است که بی‌کربنات سدیم به صورت رسوب به دست آمده پس از صاف کردن و خشک کردن با حرارت به کربنات سدیم تبدیل خواهد شد. سالانه نزدیک به ۱۰۰۰۰۰ تن جوش شیرین فرآوری می‌شود. (سال ۲۰۰۱) همچنین می‌توان با عبور دادن گاز از درون محلول جوشان کربنات سدیم خالص یا محلول هیدروکسید سدیم، بی‌کربنات سدیم را به شکل رسوب ته‌نشین شده به دست آورد.

ویژگی‌ها

جوش شیرین در آب یک آمفوتر است؛ یعنی در آب می‌تواند به عنوان اسید یا باز رفتار کند. رفتار اسیدی آن به سبب وجود هیدروژن در ترکیبش است که در صنایع مختلف به عنوان آزادکننده کاربرد دارد.

حلالیت

در دمای معمولی ۱۰٫۳ گرم از این ماده در ۱۰۰ گرم آب حل می‌شود. اما در اتانول به مقدار کم محلول است.

کاربرد

بیشترین استفاده از بی‌کربنات سدیم در فرآوری انواع بیکینگ پودر است. مقدار اضافی از خمیر جوش شیرین به‌طور مؤثر در پاک کردن و سائیدن سطوح می‌تواند استفاده گردد. در صنایع غذایی، تولید نوشابه‌های گازدار به عنوان منبع، صنایع پاک کننده‌های خانگی و در کپسول‌های اطفاء حریق به کار می‌رود. همچنین به عنوان باز دارنده در مواد منفجره استفاده می‌شود. در صنعت نساجی برای عمل آوردن نخهای پشمی و ابریشمی استفاده می‌شود. همچنین می‌تواند به عنوان پاک‌کننده و ساینده ملایم در صورتی که ایجاد حساسیت نکند برای زیبایی پوست بکار رود. ضمن آنکه جوش شیرین به عنوان یک مکمل خوراکی در جیره غذایی دام و طیور می‌تواند در جهت جلوگیری از اختلالات متابولیکی و تغذیه‌ای بکار برده شود.

کاربردهای بهداشتی

یکی دیگر از کاربردهای جوش شیرین در بهداشت بدن انسان است. برای مثال این ترکیب می تواند بوی بد را از بین ببرد، از این رو در تهیه دئودورانت ها مورد استفاده قرار می گیرد.

کاربرد پزشکی

در پزشکی کربنات سدیم به عنوان آنتی‌دوت داروهای ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای کاربرد دارد. {مدرک}

جوش شیرین در صنایع داروسازی برای تولید قرص‌های جوشان استفاده می‌گردد و طی فرایندی در حضور اسید و آب، موجب تولید گاز کربنیک می‌گردد.

کاربردهای صنعتی

صنعت نساجی و دباغی یکی از بارزترین مصارف سدیم بی کربنات در تولید پارچه‌های پشمی و ابریشمی است. صنعت نساجی، از جوش شیرین برای رنگرزی و چاپ پارچه استفاده وسیعی می‌کند. صنعت دباغی نیز بی کربنات سدیم را به عنوان یک عامل خنثی‌کننده مواد رنگرزی در فراینده رنگ استفاده می‌کند.

صنعت پلیمر جوش شیرین استفاده گسترده‌ای به عنوان کاتالیزور و تصفیه‌کننده در فرایند تولید پلیمرها و پلاستیک‌های پیچیده دارد.

لاستیک و پلاستیک به دلیل اینکه بی کربنات سدیم، دی‌اکسید کربن آزاد می‌کند بنابراین به عنوان عامل فوم ساز در فرایند تولید لاستیک و پلاستیک استفاده می‌شود. دی‌اکسید کربن آزاد شده برای کنترل شکل محصولاتی که از لاستیک و پلاستیک ساخته می‌شود کاربرد دارد.

در صنعت تولید پودرهای آتش‌نشانی نیز کاربرد فراوانی دارد.

ایمنی

خوردن این ماده بی‌ضرر است مگر اینکه به مقدار خیلی زیاد باشد. بوییدن آن ممکن است سبب سوزش بینی یا گلو شود. در اثر تماس با پوست‌های حساس ممکن است باعث خارش یا سوزش پوست شود. در اثر تماس با چشم ممکن است سبب ایجاد سوزش و سرخی در چشم شود.

استفاده از جوش شیرین در پخت همه نوع نان و شیرینی مضر است.

کسانی که ناراحتی معده دارند، نبایستی از فراورده‌هایی که در تولید آن‌ها از جوش شیرین استفاده شده و به‌طور مشخص، نباید از نان‌های پخته شده توسط جوش شیرین استفاده کنند. چرا که برای هضم غذا مضر است.

مصرف آرایشی

جوش شیرین یک لایه بردار قوی برای صورت است، همچنین از آن می‌توان برای برطرف کردن بوی بد بدن نیز استفاده کرد اما شاید مهم‌ترین اثر آرایشی-بهداشتی جوش شیرین درمان آفتاب سوختگی است که برای استفاده از آن کافی است در حمام آب گرم را باز کنید و نیم فنجان جوش شیرین به آن اضافه کنید تا یک لوسیون پوستی برای التیام آفتاب سوختگی داشته باشید.

• Bishop, D. , J. Edge, C. Davis, and C. Goodman. Induced Metabolic Alkalosis Affects Muscle Metabolism and Muscle Metabolism and Repeated-Sprint Ability. Medicine and Science in Sports Exercise, Vol. 36, No. 5, pp. 807–813، ۲۰۰۴

پیوند به بیرون

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ سدیم هیدروژن‌کربنات موجود است.

• اینفوگرافیک: خواص جوش شیرین برای پوست (فارسی)
• دفترچهٔ ایمنی مواد (انگلیسی)