دستگاه کمپلمان یا پروتئین های مکمل (به انگلیسی: Complement system) مجموعه‌ای از عوامل (کمپلمانها) است که به سلولهای ایمنی در از بین بردن سلولهای بیگانه و تولید پادتن کمک می‌نماید. پروتئین‌های این سیستم طی واکنش آبشاری و پی در پی بر روی یکدیگر عمل نموده و محصول هر واکنش بر ایجاد واکنش بعدی اثر می‌گذارد. به‌طور کلی سامانه کمپلمان جزئی از دستگاه ایمنی ذاتی بدن است لذا پاسخ آن غیراختصاصی و فوری است ولی در ایمنی تطبیقی (بخصوص پاسخ هومورال) نیز نقش حائز اهمیتی دارد.
مقدمه
پروتئین های مکمل یا کمپلمان از انواع پروتئینهایی است که در دفاع غیر اختصاصی بدن نقش دارد و توانایی شناسایی میکروبها از یکدیگر را نداشته و با اغلب آنها یکسان مقابله می‌کند. این نوع پروتئینها در سلولهای کبدی و سلولهای پوششی روده و ماکروفاژها تولید شده و در خون گردش می‌کنند.
در حالت طبیعی آنها به صورت غیر فعال در خون وجود دارند اما با برخورد با آنتی‌ژن‌ها (بخش‌های تحریک‌کنندهٔ دستگاه ایمنی در میکروبها یا همان سلولهای مهاجم؛ به‌عنوان مثال: مولکول‌هایی پروتئینی یا پلی‌ساکاریدی در سطح میکروبها) فعال شده و به صورت زنجیره‌هایی حلقه مانند در سطح غشای میکروب قرار گرفته و غشا را سوراخ می‌کنند و با خروج سیتوپلاسم آنتی ژن و جذب آب بیش از حد (تورم یا تورژسانس) توسط آنتی ژن سرانجام سلول مهاجم می‌ترکد و تکه‌تکه می‌شود.
علت نامگذاری آنها با عنوان مکمل یا کمپلمان آن است که این پروتئینها کار برخی اجزای دستگاه ایمنی را تکمیل می‌کنند.
این پروتئین ها محلول در پلاسما خون هستند که فشار اسمزی خون را بالا می برند.این پروتئین ها در فرد سالم به صورت غیرفعال در خون وجود دارند. هرفردی که میکروب در خون او وارد شده است برخورد پروتئین مکمل به غشای میکروب ها سبب فعال شدن پروتئین مکمل می شود.این پروتئین فعال شده همانند دومینو می تواند سایر پروتئین ها ی مکمل را نیز فعال کند تا تعداد فعال آنها در خون افزایش یابد.
ساختار
سیستم کمپلمان مجموعه متنوعی از پروتئین‌هاست که از نظر ساختار شیمیایی و عملکرد بیولوژیکی با یکدیگر متفاوتند. این پروتئینها از دو یا سه زنجیره پلی پپتیدی تشکیل یافته‌اند که به وسیله پیوندهای دی سولفیدی به یکدیگر متصل شده‌اند. زنجیره بزرگتر آلفا، زنجیره کوچکتر بتا و اگر در مولکول پروتئینی زنجیره سومی هم وجود داشته باشد گاما نامگذاری می‌شود. حداقل ۳۰ نوع پروتئین مختلف در سیستم کمپلمان تاکنون شناخته شده که حدود ۵٪ وزن گلوبولین‌های پلاسما را تشکیل می‌دهند. این پروتئینها عمدتاً توسط کبد و به صورت غیر فعال ساخته و وارد خون می‌شوند و در اثر آنزیمهای پروتئاز بخشی از مولکول آنها جداشده و فعال می‌شوند.
تاریخچه
جولیوس بردت زیست‌شناس بلژیکی و برنده جایزه نوبل پزشکی در سال ۱۸۹۶ در انستیتو پاستور کشف کرد که عوامل نابودکننده میکروبها به دو گروه عمده تقسیم می‌شوند: عوامل حساس به حرارت (سیستم کمپلمان) و عوامل مقاوم به حرارت (پادتن).
عملکرد
سیستم کمپلمان در دفاع بدن چهار کار مهم انجام می‌دهد: اپسونیزاسیون (اتصال به آنتی ژنها و تسهیل فاگوسیتوز آنها)، کیموتاکسی (جذب ماکروفاژها و نوتروفیلها به محل آنتی ژن)، تخریب سلول مهاجم (با پاره کردن غشای آنها) و تجمع عوامل تحمل آنتی ژن (Clumping of antigen-bearing agents)
سیستم کمپلمان از سه روش راه کلاسیک، راه آلترناتیو و راه لکتین (Lectin pathway) فعال می‌شود. فعال شدن آبشاری این پروتئینها موجب کمک به از بین بردن عوامل بیماریزا، انقباض ماهیچه‌های صاف، افزایش نفوذپذیری مویرگ‌ها، تحریک سلولهای ماست سل و بازوفیل به ترشح آمین‌های وازواکتیو مانند هیستامین و لوکوترین و وادار کردن سلولهای گرانولوسیت به ترشح آنزیم لیزوزومی است.
جستارهای وابسته
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Complement system». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۰۱۳ December ۲۵.
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ سامانه کمپلمان موجود است. |