| روان پریشی | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | فروپاشی روانی |
 | |
| شب پرستاره اثر ون گوگ (۱۸۸۹)، تغییراتی در رنگ و نور که برای روان پریشان ظاهر می شود را نشان می دهد | |
| تخصص | روانپزشکی, روان‌شناسی بالینی |
| نشانه‌ها | اعتقادات غلط, دیدن و شنیدن چیزهایی که دیگران نمی بینند و نمی شنوند, حرفهای نامربوط |
| عوارض | خودزنی, خودکشی |
| علت | بیماری روانی (اسکیزوفرنی, اختلال دوقطبی), محرومیت از خواب, برخی شرایط پزشکی, داروهای شیمیایی خاص, مواد مخدر (ازجمله الکل و شاه‌دانه)بی اشتهایی |
| عوامل خطر | بالا |
| درمان | روان‌درمانی، دارو درمانی |
| پیش‌آگهی | بستگی به علت دارد |
| فراوانی | در مواقعی تا ۳% جمعیت(ایالات متحده) |
| طبقه‌بندی و منابع بیرونی | |
روان‌پریشی یا پسیکوز یا سایکوسیس (به انگلیسی: Psychosis) به معنای وضعیت روانی غیرطبیعی‌ای است که در روانپزشکی برای بیان حالت «از دست رفتن توانایی تشخیص واقعیت از خیال» بکار می‌رود. پسیکوز دربرگیرنده دسته‌ای از اختلالات روانی است که در طول آنها بیمار دچار علایمی مانند توهم یا هذیان شود. هر گاه این علایم در افراد منجر به بروز اختلال در کارکرد یا بروز استرس شود، می‌توان نام اختلال را بر آن گذاشت. دو مشخصه بارز آن شامل هذیان (بیان غیرعمد درک نادرست از واقعیات) و توهم (دیدن یا شنیدن غیرعمد چیزی که اساساً نبوده و نیست) است.
هنگامی که شخص در مراحل شدید این اختلال قرار دارد، جلسات روان‌درمان ممکن است که روی وی مؤثر نباشد (زیرا توانایی درک و پذیرش صحبت منطقی را ندارد) و فقط از طریق مصرف دارو قابل کنترل است.
تعریف
واژه سایکوسیس از ترکیب دو کلمه یونانی پسوخه، ψυχή، به معنای روان، و اُسیس، οσις، به معنای موقعیت غیرطبیعی تشکیل شده‌است؛ و به معنی وضعیتی روانی و غیرطبیعی است که حالتهای مختلفی را دربر می‌گیرد ولی اصلی‌ترین ویژگی آن قطع ارتباط مغز با دنیای واقعیت است.
تاریخچه
علایم این بیماری در گذشته‌های دور نیز شناخته شده بود؛ و پیشینیان تعبیرهایی افسانه وار درباره‌اش داشتند.
در واقع شیزوفرنی یا اسکیزوفرنی (Schizophrenia) نوع خاصی از پسیکوز است.
پسیکوزها شرایط روانی جدی‌ای هستند که با از دست دادن ارتباط با واقعیت شناخته می‌شوند. اولین اپیزود واضح از پسیکوز می‌تواند بعد از یک دوره هشداردهنده (prodromal) به مدت حداقل شش ماه، زمانی که فرد با تغییرات تدریجی غیراختصاصی در افکار، ادراک، رفتارها و عملکرد روبه‌رو می‌شود، رخ دهد. اگر چه یک فرد دچار تغییرات می‌شود، آنها هنوز دچار علائم آشکارتر پسیکوتیک مانند هذیانها (باورهای غلط پایدار) یا توهمات (تصورات بدون علت) نشده‌اند.
علل
عمده ترین عاملی که فعلا در بروز سایکوز شناخته شده است، افزایش دوپامین (D) در مغز است. داروهای ضد سایکوز از طریق آنتاگونیسم گیرنده های دوپامینی که در مسیر مزولمبیک و مزوکورتیکال پراکنده اند عمل می کنند.
عوامل ارثی - ژنتیکی، ضربات و تنش‌های شدید روانی، جسمی و محیطی باعث جهش عوامل ژنتیکی پیشا-موجود در فرد شده و ظهور بیماری را سرعت می بخشند. الکل و داروهای خاص می‌توانند سبب جنون شوند، اسکیزوافکتیو، تومورهای مغزی، اسکیزوفرنی، ابتلا به حملات تشنجی، افسردگی‌های نادیده گرفته شده، اختلالات خلقی دوقطبی، زوال عقل (دمانس و آلزایمر) و سکته‌های مغزی.
پاتوفیزیولوژی
به کاراندام‌شناسی حالتهای نابهنجار به‌ویژه به بررسی تغییر عملکردهایی که همراه با یک نشانگان یا بیماری رخ می‌دهند، پاتوفیزیولوژی گفته می‌شود.
علایم و نشانه‌ها
علایم اصلی که در جنون دیده می‌شود عبارتند از:
اختلال در خواب کابوس
درمان
درمان بسته به علت جنون متفاوت است. در اکثر موارد بستری شدن در بیمارستان‌های اعصاب و روان لازم است. داروهایی که توهمات شنوایی و هذیانها را کاهش می‌دهند، و تفکر و رفتار را پایدار می‌کنند(داروهای آنتی سایکوتیک) مکمل هستند یعنی اغلب به تنهایی مؤثر نمی‌باشند.
گیرنده های دوپامینی در دو خانواده شبه D1 (شامل D1وD5) و خانواده شبه D2( شاملD4 ،D3 ،D2) شناسایی شده اند. داروهای قدیمی (فنوتیازین ها، تیوگزانتین و بوتیروفنون) برای D2 انتخابی تر از D1 هستند. از داروهای جدید برخی مثل سولپیراید برای D2 انتخابی اند و برخی مثل کلوزاپین برای D1 و D2 غیر انتخابی و تمایل زیادی به D4 دارند.
گروه درمانی یا مشاوره روان شناسانه نیز کمک‌کننده است.
دارودرمانی در روان‌پریشی
نسل اول ضدّ روان‌پریشی‌ها،
- بوتیروفنون‌ها مانند هالوپریدول و دروپردیول
- فنوتیازین‌ها مانند کلرپرومازین، فلوفنازین، تیوریدازین، تری فلوپرازین و پرفنازین
- تیوگزانتین‌ها مانند تیوتیکسن و فلوپنتیکسول
نسل دوم آنتی سایکوتیک‌ها (جدیدترند) مانند الانزاپین، کلوزاپین، ریسپریدون، کوئتیاپین، زیپراسیدون
نسل سوم مانند آری پیپرازول آلپرازولام
عوارض داروها
آنتی سایکوتیک ها بجز انسداد گیرنده های دوپامینی موجود در مسیر درمان، می توانند بسته به نوع، مقدار و مدت مصرف موجب انسداد این گیرنده ها در مسیرهای دیگر و بلوک گیرنده های غیر دوپامینی نیز بشوند و درجات متفاوت عوارض جانبی زیر را به‌وجود آورند:
عوارض خارج هرمی : که از انسداد گیرنده های D2 در مسیر Nigrostriatal به وجود می آیند.
افزایش پرولاکتین خون : که از انسداد گیرنده های D2 در مسیر Tunero infundibular در هیپوفیز رخ می دهد.
اثر ضد استفراغ : با مهار گیرنده D2 در CTZ به عنوان ضد استفراغ عمل می کنند.
کاهش فشار خون وضعیتی : به علت انسداد گیرنده آلفا آدرنرژیک (بیشتر توسط فنوتیازین ها)
سداسیون : ناشی از مهار گیرنده های H1 است
عوارض آنتی موسکارینی : ممکن است محیطی باشد (احتباس ادرار، یبوست، خشکی دهان، تاکی کاردی، تاری دید، حمله گلوکوم، ناتوانی جنسی، وقفه در انزال) یا به‌صورت عارضه مرکزی(اختلال در حافظه و شعور که بیشتر در سال خوردگان پیش می آید)
سایر عوارض :
این عوارض که شیوع کمتری دارند شامل؛
آریتمی شبه کینیدی(تیوریدازین)، هیپوترمی(شایع)، هیپرترمی(در دوز بالا و محیط گرم) ژنیکوماستی، افزایش وزن، هیپرگلیسمی، آمنوره، هپاتیت، کدورت قرنیه و عدسی، کلواستاتیک، لکوپنی زود گذر، خونریزی لثه(کلوزاپین) و رتینوپاتی پیگمانته برگشت ناپذیر (تیوریدازین در دوز بالا 800mg سبب رسوب در شبکه می شود).
پیش آگهی
بیشتر بیماران مبتلا در صورتی که درمان مناسب را دریافت کنند به شکل قابل توجهی بهبود می یابند. پیش آگهی به عواملی چون سن شروع، طول مدت بیماری درمان نشده، علایم همراه، جنسیت، تاهل و حمایت های اجتماعی بستگی دارد.
عوارض
کاهش عملکرد شغلی، تحصیلی و اجتماعی ممکن است اتفاق بیفتد. در صورت درمان نشدن احتمال این عوارض بسیار بیشتر است. در وضعیت حاد احتمال آسیب زدن به خود و دیگران وجود دارد.
جنون و مسئولیت حقوقی افراد
دیوانه در مقابل عاقل به کسی گفته می‌شود که نمی‌تواند به درستی از عقل اش استفاده کند. به چنین فردی مجنون گفته می‌شود؛ روان‌پریش‌ها در اصطلاح عامه دیوانه و در اصطلاح فقهی و حقوقی جزو مجانین محسوب می‌شوند. در حقوق کیفری به دلیل عدم وجود توانایی بیمار در آگاهی از رفتار خویش و عدم توانایی در ارزیابی عملکرد خودش، جنون رافع مسئولیت کیفری به حساب می‌آید و از نظر حقوقی این افراد محجور هستند که این امر دارای آثار حقوقی قابل توجهی است. باید توجه داشت که جنون با سفیه تفاوت دارد و آثار جنون نیز با سفاهت متفاوت است. دیوانگی یا جنون -از نظر شدت و ضعف، دائم یا ادواری بودن و… اشکال متعددی دارد به همین دلیل در بسیاری از موارد تعیین حدود و مسئولیت مجنون مشکلات زیادی بهمراه دارد و نیاز به کارشناسی دقیق متخصصین دارد.