عمل فروش کلیه اشخاص برای به دست آوردن نفع اقتصادی در ایران قانونی است و دولت بر آن نظارت می‌کند. تخمین زده می‌شود در هر سال، ۱۴۰۰ ایرانی یکی از کلیه‌های خود را به دریافت کننده‌ای که پیش از آن نمی‌شناخته‌اند می‌فروشند. ایران هم‌اکنون تنها کشور جهان است که اجازه فروش کلیه اشخاص در ازای دریافت وجه را می‌دهد؛ نتیجتاً ایران تنها کشور جهان است که لیست انتظار یا کمبود اندام ندارد.
طبق مقاله‌ای در ژورنال کلینیکال جامعه نفرولوژی آمریکا، این مدل از بسیاری از مشکلات مرتبط با تجارت اندام جلوگیری کرده، ولی همهٔ مدل‌های استفاده شده در کشورهای توسعه یافته از کند کردن بدتر شدن صف‌های پیوند عضو بازمانده‌اند.
پیش زمینه
اولین عمل پیوند کلیه در ناحیه خاور میانه در ۱۹۶۷ در ایران انجام شد. تا دهه ۱۹۸۰ بود این عمل‌ها رایج شدند. پیش از آوریل ۲۰۰۰ قانون مصوب مجلس انتقال اندام‌ها از افراد مرگ مغزی را می‌داد. هم‌اکنون ۱۳ درصد اهداها از افراد مرگ مغزی انجام می‌شود. کمبود کلیه مشکلی جهانی است. نیاز به کلیه در جهان به طرز هشداربرانگیزی در حال صعود است، ولی با این وجود عرضهٔ کلیه افزایش اندکی داشته‌است. برای مثال در آمریکا ۱۷٬۱۰۶ پیوند کلیه انجام شده که دو برابر تعداد افراد در فهرست انتظار است. در کشورهای جهان به جز ایران، دو راه قانونی برای دریافت یک کلیهٔ جدید موجود است، این که یکی از دوستان یا خویشاوندان که خون و بافتش جور باشد کلیه اهدا کند یا این که در فهرست انتظار برای دریافت یک اهدا کنندهٔ درگذشته منتظر ماند. در آمریکا مدت زمان میانگین انتظار برای دریافت کلیهٔ جدید بسته به عوامل مختلف بین ۳ تا ۱۰ سال است. شخص تا زمانی که دیالیز را شروع نکند اصلاً نمی‌تواند وارد فهرست انتظار شود. در ایران شرایط این گونه نیست، و مردم برای اهدای کلیه انتظار می‌کشند زیرا اهداکنندگان پول دریافت می‌کنند.
هدیه ایثار
هدیه ایثار از مصوبات هیئت دولت در دوران سازندگی است که دولت هدیه‌ای را برای تشویق مردم برای اهدای کلیه هایشان پرداخت می‌کرد. نظر هاشمی رفسنجانی این است که باید افزایش هدیه ایثار متناسب با تورم به اهداءکنندگان کلیه باشد تا نیازمندان بتوانند از خدمات پیوند کلیه در کشور با دغدغه کمتری استفاده کنند. ولی سید حسن هاشمی معتقد است که این مسیر، مسیر درستی نیست و باید خانواده‌ها متقاعد شوند تا در صورتی که کسی از اعضای خانواده‌شان نیاز به کلیه دارد، خودشان پیش قدم شوند، این اتفاق در کشورهای که اسلامی نیستند و غربی هستند نیز رخ داده است. اگر دولت بیایید و عنوان کند که کلیه می‌خرد و اسم‌هایی مانند «هدیه ایثار» هم گذاشته شود ماهیت تغییر نمی‌کند.
بازار کلیه در ایران
نظام پیوند کلیه در ایران مورد انتقاد و تحسین قرار گرفته‌است. از جمله انتقادات تعارض با هنجارهای اخلاقی در کشورهای دیگر است؛ ولی مزیت اصلی آن این است که متقاضیان کلیه به سرعت آن را دریافت می‌کنند به جای این که هنگام انتظار در فهرست بمیرند. در بیشتر موارد اهداکنندگان از پیش می‌دانند چقدر پول دریافت خواهند کرد و پیش و حین عمل مراقبت پزشکی خوب و معاینه مناسب دریافت می‌کنند. با دادن کلیه به بیماران به جای دیالیز کردن آن‌ها جامعه پول زیادی صرفه جویی می‌کند و از فلاکت زیادی جلوگیری می‌کند. از جمله مشکلات نظام ایرانی کمبود بودجه و نبود پیگیری برای اهداکنندگان است. بازار قانونی کلیه در ایران از رشد بازارای سیاه آمیخته با سوء استفاده که در دیگر کشورها مشاهده می‌شود جلوگیری کرده.