کلمه «اسانس» در زبان فارسی معادل‌هایی همچون «عطرمایه»، «عصاره»، و «جوهر» دارد.
اسانس روغنی (نام واژه از زبان فرانسوی (به فرانسوی: Huile essentielle)) و با نام انگلیسی essential oil یا عطرمایه یک مایع روغنی آبگریز غلیظ حاوی ترکیبات شیمیایی فرار از گیاهان است (در دماهای معمولی به راحتی تبخیر می‌شود). عطرمایه‌ها که به عنوان روغن‌های فرار نیز شناخته می‌شوند.
عطرمایه‌ها به طور کلی با استفاده از تقطیر، و غالباً با استفاده از بخار، استخراج می‌شوند. فرآیندهای دیگر شامل چلاندن با پرس، استخراج با حلال، اسفوماتورا (Sfumatura)، استخراج روغن خالص، صمغ‌گیری، جاسازی در موم و پرس سرد است. از اسانس ها(عطر مایه ها), فلاونوئیدها, رنگ ها در ساخت عطرها، مواد آرایشی، صابون و شامپو و خوشبوکننده های هوا, مواد بهداشتی و سایر محصولات، از اسانس خوراکی برای طعم دادن به غذا و نوشیدنی‌ها و افزودن رایحه به محصولات تمیز کننده خانگی و عود استفاده می‌شود. عطرمایه‌ها را نباید با عطرها و خوشبوکننده‌ها اشتباه گرفت زیرا خوشبوکننده‌ها معمولاً کاملا شیمیایی هستند در حالی که اسانس‌ها از گیاهان گرفته می‌شوند.
از گیاهانی که معمولا در این صنایع و تهیه اسانس میتوان استفاده کرد مثل گل رز, اسطوخودوس, کالندولا که در صنایع آرایشی استفاده می شود. گیاهانی چون جنسینگ, حنزل, گشنیز, ارگانو در که صنایع دارویی استفاده می شود
از اسانس ها اغلب برای رایحه درمانی استفاده می‌شود. اسانس‌ها نوعی داروی جایگزین هستند که در آن اثرات درمانی به ترکیبات معطر نسبت داده می‌شود. رایحه درمانی ممکن است برای ایجاد آرامش مفید باشد، اما شواهد کافی وجود ندارد که عطرمایه‌ها بتوانند به‌طور مؤثری یک بیماری خاص را درمان کنند. استفاده نادرست از اسانس‌ها می‌تواند آسیب‌هایی از جمله واکنش‌های آلرژیک و تحریک پوستی ایجاد کند و کودکان نیز به ویژه در معرض اثرات سمی استفاده نادرست قرار دارند.
تاریخچه
در طول تاریخ از اسانس‌های روغنی در طب عامیانه استفاده می‌شده‌است. اعتقاد بر این است که اولین مورد ذکر شده در مورد تکنیک‌ها و روش‌های تولید اسانس‌های روغنی، مربوط به ابن بیطار (۱۲۸۸–۱۸۸۸)، پزشک، داروساز و شیمی‌دان آندلسی (اسپانیای دوره مسلمان) است.
در کارهای مدرن به جای اشاره به خود اسانس‌های روغنی، در مورد ترکیبات شیمیایی خاصی که اسانس روغنی از آن تشکیل شده‌است بحث می‌شود، برای مثال به جای عبارت «روغن گالتریا» از متیل سالیسیلات استفاده می‌شود.
علاقه به اسانس‌های روغنی در دهه‌های اخیر با محبوبیت رایحه درمانی، که شاخه ای از طب جایگزین است و از اسانس‌های روغنی و سایر ترکیبات معطر استفاده می‌کند، احیا شده‌است.
کاربرد در غذاها
در رابطه با کاربردهای غذایی آنها، اگرچه این روغن‌ها در طول تاریخ به عنوان مواد نگهدارنده غذا استفاده می‌شده‌است، اما در قرن بیستم بود که اسانس‌ها توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) به عنوان ایمن در حالت عمومی (GRAS) پذیرفته شدند.
افزودنی‌های مجاز بر اساس FDA:
| نام متداول | نام گیاه‌شناسی منبع گیاهی |
|---|---|
| یونجه | Medicago sativa L |
| Allspice | Pimenta officinalis Lindl |
| بادام، تلخ (از اسید پروسیک خالص) | Prunnus amygdalus Batsch, Prussun armeniaca L , or Prunnus persica (L) Batsch |
| Ambrette (seed) | Hibiscus moschatus Moench |
| ریشه سنبل ختایی | Angelica archangelica L |
| دانه سنبل ختایی | Angelica archangelica L |
| ساقه سنبل ختایی | Angelica archangelica L |
| Angostura (cusparia bark) | Galipea officinalis Hancock, Angostura trifoliata |
| بادیان رومی | Pimpinella anisum L |
| آنقوزه | Ferula assa-foetida L and related spp of Ferula |
| فرنجمشک | Melissa officinalis L |
| Balsam of Peru | Myroxylon pereirae Klotzsch |
| ریحان | Ocimum basilicum L |
| برگ بو | Laurus nobilis L |
| Bay (myrcia oil) | Pimenta racemosa (Mill) J W Moore |
| ترنج | Citrus aurantium L subsp bergamia Wright et Arn |
| بادام تلخ (فاقد اسید پروسیک) | Prunus amygdalus Batsch, Prunus armeniaca L , or Prunus persica (L) Batsch |
| Bois de rose | Aniba rosaeodora Ducke |
| درخت کاکائو | Theobroma cacao L |
| بابونه آلمانی, مجارستانی | Matricaria chamomilla L |
| بابونه رومی | Anthemis nobilis L |
| درخت کانانگا | Cananga odorata Hook f and Thoms |
| فلفل دلمه | Capsicum frutescens L and Capsicum annuum L |
| زیره | Carum carvi L |
| دانه هل | Elettaria cardamomum Maton |
| خرنوب | Ceratonia siliqua L |
| هویج | Daucus carota L |
| Cascarilla bark | Croton eluteria Benn |
| دارچین چینی | Cinnamomum cassia Blume |
| Cassia bark, Padang or Batavia | Cinnamomum burmanni Blume |
| دارچین سایگون | Cinnamomum loureirii Nees |
| دانه کرفس | Apium graveolens L |
| پوست درخت گیلاس سیاه | Prunus serotina Ehrh |
| جعفری فرنگی | Anthriscus cerefolium (L) Hoffm |
| کاسنی | Cichorium intybus L |
| پوست درخت دارچین، سیلان | Cinnamomum zeylanicum Nees |
| پوست درخت دارچین چینی، چینی | Cinnamomum cassia Blume |
| پوست درخت دارچین چینی، سایگونی | Cinnamomum loureirii Nees |
| برگ دارچین، سیلان | Cinnamomum zeylanicum Nees |
| برگ دارچین، چینی | Cinnamomum cassia Blume |
| برگ دارچین، سایگون | Cinnamomum loureirii Nees |
| سیترونلا | Cymbopogon nardus Rendle |
| پوست مرکبات | Citrus spp |
| مریم‌گلی مرموک | Salvia sclarea L |
| شبدر | Trifolium spp |
| کوکا (جوشانده شده) | Erythroxylum coca Lam and other spp of Erythroxylum |
| قهوه | Coffea spp |
| هسته کولا | Cola acuminata Schott and Endl , and other spp of Cola |
| گشنیز | Coriandrum sativum L |
| زیره سبز | Cuminum cyminum L |
| نارنج (پوست نارنج) | Citrus aurantium L |
| Cusparia bark | Galipea officinalis Hancock |
| قاصدک | Taraxacum officinale Weber and T laevigatum DC |
| ریشه قاصدک | Taraxacum officinale Weber and T laevigatum DC |
| Dog grass (quackgrass, تریتیکوم) | Agropyron repens (L) Beauv |
| Elder flowers | Sambucus canadensis L and S nigra I |
| استراگول (esdragol, esdragon, ترخون) | Artemisia dracunculus L |
| استراگول (ترخون) | Artemisia dracunculus L |
| رازیانه، شیرین | Foeniculum vulgare Mill |
| شنبلیله | Trigonella foenum-graecum L |
| خسرودار (گالانگال) | Alpinia officinarum Hance |
| شمعدانی | Pelargonium spp |
| شمعدانی، هند شرقی | Cymbopogon martini Stapf |
| شمعدانی، گل سرخ | Pelargonium graveolens L'Her |
| زنجبیل | Zingiber officinale Rosc |
| گریپ‌فروت | Citrus paradisi Macf |
| گواوا | Psidium spp |
| پوست درخت گردوی گرمسیری | Carya spp |
| Horehound (hoarhound) | Marrubium vulgare L |
| رازک | Humulus lupulus L |
| پونه کوهی | Monarda punctata L |
| زوفا | Hyssopus officinalis L |
| گل بی‌مرگ | Helichrysum augustifolium DC |
| یاس | Jasminum officinale L and other spp of Jasminum |
| ارس (حبه) | Juniperus communis L |
| دانه کولا | Cola acuminata Schott and Endl , and other spp of Cola |
| توت لورل | Laurus nobilis L |
| برگ لورل | Laurus spp |
| اسطوخودوس | Lavandula officinalis Chaix |
| اسطوخودوس، شاخه | Lavandula latifolia Vill |
| لاوندین | Hybrids between Lavandula officinalis Chaix and Lavandula latifolin Vill |
| لیموترش | Citrus limon (L) Burm f |
| بادرنجبویه | Melissa officinalis L |
| علف لیمو | Cymbopogon citratus DC and Cymbopogon lexuosus Stapf |
| پوست لیموترش | Citrus limon (L) Burm f |
| لیمو شیرازی | Citrus aurantifolia Swingle |
| گل‌های نمدار برگ‌ریز | Tilia spp |
| لوبیای خرنوب | Ceratonia siliqua L, |
| رازک | Humulus lupulus L |
| جوز هندی | Myristica fragrans Houtt |
| ماندارین | Citrus reticulata Blanco |
| مرزنگوش، شیرین | Majorana hortensis Moench |
| یربا ماته | Ilex paraguariensis St Hil |
| Melissa (see balm) | |
| جوهر نعنا | Mentha spp |
| منتیل استات | Do |
| ملاس (عصاره) | Saccarum officinarum L |
| خردل | Brassica spp |
| نارینژین | Citrus paradisi Macf |
| Neroli, bigarade | Citrus aurantium L |
| جوز هندی | Myristica fragrans Houtt |
| پیاز | Allium cepa L |
| پرتقال، تلخ، گل | Citrus aurantium L |
| پرتقال، تلخ، پوست | Do |
| برگ پرتقال | Citrus sinensis (L) Osbeck |
| پرتقال، شیرین | Do |
| پرتقال، شیرین، گل | Do |
| پرتقال، شیرین، پوست | Do |
| مرزنگوش | Origanum spp |
| Palmarosa | Cymbopogon martini Stapf |
| پاپریکا | Capsicum annuum L |
| جعفری | Petroselinum crispum (Mill) Mansf |
| فلفل سیاه | Piper nigrum L |
| فلفل، سفید | Do |
| سوسنبر | Mentha piperita L |
| Peruvian balsam | Myroxylon pereirae Klotzsch |
| Petitgrain | Citrus aurantium L |
| Petitgrain lemon | Citrus limon (L) Burm f |
| Petitgrain mandarin or tangerine | Citrus reticulata Blanco |
| Pimenta | Pimenta officinalis Lindl |
| Pimenta leaf | Pimenta officinalis Lindl |
| Pipsissewa leaves | Chimaphila umbellata Nutt |
| انار | Punica granatum L |
| زردچوب‌ها | Xanthoxylum (or Zanthoxylum) Americanum Mill or Xanthoxylum clava-herculis L |
| رز خالص | Rosa alba L , Rosa centifolia L , Rosa damascena Mill , Rosa gallica L , and vars of these spp |
| Rose (otto of roses, attar of roses) | Do |
| جوانه‌های گل سرخ | Do |
| گل‌های رز | Do |
| میوه گل رز (hips) | Do |
| گل شمعدانی رز | Pelargonium graveolens L'Her |
| برگ‌های گل رز | Rosa spp |
| رومارن | Rosmarinus officinalis L |
| زعفران | Crocus sativus L |
| مریم‌گلی | Salvia officinalis L |
| Sage, Greek | Salvia triloba L |
| Sage, Spanish | Salvia lavandulaefolia Vahl |
| St John's bread | Ceratonia siliqua L |
| مرزه، تابستان | Satureia hortensis L |
| مرزه، زمستان | Satureia montana L |
| فلفل پروئی | Schinus molle L |
| آلو بخارائی (توت‌ها) | Prunus spinosa L |
| نعنای دشتی | Mentha spicata L |
| اسطوخودوس تیری | Lavandula latifolia Vill |
| تمر هندی | Tamarindus indica L |
| نارنگی | Citrus reticulata Blanco |
| ترخون | Artemisia dracunculus L |
| چای | Thea sinensis L |
| مازریونیان | Thymus vulgaris L and Thymus zygis var gracilis Boiss |
| آویشن، سفید | Do |
| آویشن، وحشی | Thymus serpyllum L |
| بید گیاه | Elymus repens |
| گل مریم | Polianthes tuberosa L |
| زردچوبه | Curcuma longa L |
| وانیل | Vanilla planifolia Andr or Vanilla tahitensis J W Moore |
| گل‌های بنفشه | Viola odorata L |
| برگ‌های بنفشه | Viola odorata L |
| برگ‌های بنفشه خالص | Viola odorata L |
| پوست درخت گیلاس سیاه | Prunus serotina Ehrh |
| درخت کانانگا | Cananga odorata Hook f and Thoms |
| جدوار | Curcuma zedoaria Rosc |