آب ژاول

Sodium hypochlorite
دیگر نام‌ها Sodium chlorate(I)
شناساگرها
شماره ثبت سی‌ای‌اس	۷۶۸۱-۵۲-۹ Y
پاب‌کم	۲۳۶۶۵۷۶۰
کم‌اسپایدر	۲۲۷۵۶ Y
UNII	DY38VHM5OD Y
شمارهٔ ئی‌سی	231-668-3
شمارهٔ یواِن	1791
KEGG	D01711 Y
شمارهٔ آرتی‌ئی‌سی‌اس	NH3486300
کد اِی‌تی‌سی	D08AX07
جی‌مول-تصاویر سه بعدی	Image 1
SMILES [Na+].[O-]Cl
InChI InChI=1S/ClO.Na/c1-2;/q-۱;+۱ Y Key: SUKJFIGYRHOWBL-UHFFFAOYSA-N Y InChI=1/ClO.Na/c1-2;/q-۱;+۱ Key: SUKJFIGYRHOWBL-UHFFFAOYAD
خصوصیات
فرمول مولکولی	NaOCl
جرم مولی	74.442 g/mol
شکل ظاهری	greenish-yellow solid
بوی	disagreeable and sweetish
چگالی	1.11 g/cm3
دمای ذوب	۱۸ درجه سلسیوس (۶۴ درجه فارنهایت؛ ۲۹۱ کلوین)
دمای جوش	۱۰۱ درجه سلسیوس (۲۱۴ درجه فارنهایت؛ ۳۷۴ کلوین)
انحلال‌پذیری در آب	29.3 g/100mL (0 °C)
اسیدی (pKa)	>7
خطرات
MSDS	ICSC 1119 (solution,>10% active chlorine) ICSC 0482 (solution, <10% active chlorine)
شاخص ئی‌یو	۰۱۷-۰۱۱-۰۰-۱
طبقه‌بندی ئی‌یو	Corrosive (C) Dangerous for the environment (N)
کدهای ایمنی	R31, R۳۴, R50
شماره‌های نگهداری	(S1/2), S۲۸, S45, S۵۰, S61
لوزی آتش	OX
ترکیبات مرتبط
دیگر آنیون‌ها	سدیم کلرید سدیم کلریت سدیم کلرات سدیم پرکلرات
دیگر کاتیون‌ها	لیتیم هیپوکلریت کلسیم هیپوکلریت
ترکیبات مرتبط	هیپوکلرو اسید
به استثنای جایی که اشاره شده‌است در غیر این صورت، داده‌ها برای مواد به وضعیت استانداردشان داده شده‌اند (در 25 °C (۷۷ °F)، ۱۰۰ kPa)
Y (بررسی) (چیست: Y/N؟)
Infobox references

یک بطری محتوی آب ژاول

آب ژاول یا هیپوکلریت سدیم که در فارسی به آن مایع سفیدکننده و وایتکس (نام یکی از سازنده‌ها) نیز گفته می‌شود و بوی تند و شدیدی دارد، محلولی است که برای گندزدایی، سفیدکردن و بو زدایی سطوح مخصوصا هنگام خانه تکانی به کار می‌رود.

کاربرد

آب ژاول را برای گندزدایی و بوزدایی به کار می‌برند. از این ماده در صنعت به عنوان رنگ‌زدا و سفیدکننده پارچه و خمیر کاغذ استفاده می‌شود. در خانه‌ها برای ضدعفونی کردن و سفید کردن رخت‌ها به هنگام رختشویی از آب ژاول استفاده می‌کنند. این محلول با نام‌های گوناگون در بازار به فروش می‌رسد.

ویژگی‌های شیمیایی

آب ژاول یا وایتکس که مایعی سفید کننده به‌شمار می‌رود، محلولی است حاوی درصدی از سدیم هیپوکلریت (NaOCl) محلول در آب. این نسبت بسته به مصارف مختلف، متفاوت است.

آب ژاول ماده‌ای سمی است. رنگ آن نزدیک به زرد و طعم و بوی آن تند است. خاصیت ضدعفونی‌کننده آب ژاول به دلیل تولید کلر آزاد می‌باشد. اگر با آب جوش ترکیب شود باعث آزاد شدن گاز کلر می‌شود. چنانچه به اشتباه نوشیده شود باید فوراً شیر نوشید.

فرایند تولید

آب ژاول را از دمیدن گاز کلر درمحلول سدیم هیدروکسید تهیه می‌کنند. از جمله آزمایش‌هایی که روی آب ژاول انجام می‌شود تعیین مقدار «کلر آزاد» و تعیین مقدار NaOH است. «کلر آزاد» در اینجا اصطلاح است، چون در اینجا اکسیدکنندگی ناشی از یون هیپوکلریت است نه گاز کلر. طبق تعریف، «کلر آزاد» یک ترکیب سفیدکننده برابر مقدار کلری است که قدرت اکسیدکنندگی‌اش معادل قدرت هر مول از ترکیب موردنظر باشد.

آب ژاول محلولی ناپایدار است و در اثر حرارت و نور به تدریج خاصیت خود را از دست می‌دهد.

تولید به روش تزریق گاز کلر

Cl_۲ + 2NaOH ----> NaClO + NaCl + H_۲O

همان‌طور که از واکنش بالا پیداست، چنانچه گاز کلر را در محلول سود سوزآور وارد کنید، آب ژاول تولید می‌شود. تمامی مخازن و لوله‌های داخل آن که برای تولید مایع سفیدکننده بکار می‌روند باید از جنس PVC باشند، زیرا گاز کلر در مجاورت با رطوبت با هر فلزی ترکیب می‌شود؛ و باعث خوردگی آن می‌شود.

در داخل مخزن سود را می‌ریزند و از پایین گاز کلر را وارد می‌کنند. میل ترکیبی گاز کلر با سود بسیار زیاد است، به همین دلیل گاز کلر در خلال زمانی که از ته مخزن به سطح مخزن می‌رسد، جذب می‌شود.

در اینجاست که هرچه خروجی گاز کلر از سطح مخزن کمتر باشد نشاندهنده این است که واکنش دارد به خوبی صورت می‌گیرد.

آنچه در رابطه با تهیه آب ژاول به روش فوق اهمیت دارد، دقت در کنترل، به هنگام تولید آن است زیرا چنانچه تزریق کلر قبل از خاتمه عمل متوقف نشود، واکنش برعکس شده و بسرعت دما بالا می‌رود و محصول از بین می‌رود. حسگری که اپراتور واحد تولید آب ژاول را در قطع به موقع تزریق گاز کلر یاری می‌دهد ORP نام دارد و بر اساس اکسایش /کاهش کار می‌کند.

اگر pH به حدود ۱۲/۲ تا ۱۲ برسد واکنش پایان یافته‌است. از آنجائیکه هرچه محیط سردتر باشد واکنش نیز بهتر صورت می‌گیرد بایستی دقت شود تا دما از ۴۲ درجه سانتیگراد بالاتر نرود. در یک تولید نرمال، گاز کلر از حدود ۲۰ درجه شروع شده و در دمای ۴۲ درجه پایان می‌گیرد.

تاریخچه

این محلول را برتوله، کشف کرد و چون نخست در محله ژاول پاریس تولید می‌شد، به آب ژاول معروف شد.

جستارهای وابسته

• سدیم هیپوکلریت
• سدیم هیدروکسید

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ آب ژاول موجود است.